img044 (23)

ciągu następnych stuleci z pisma karolińskiego rozwinęły się roz-; pisma książkowe, dworskie lub kancelaryjne i inne pisma kur-e. Pod koniec XII wieku, a jeszcze wyraźniej w ciągu dwóch na-ych stuleci, litery przybierały stopniowo kształty kanciaste. Proces ył uwarunkowany pochyłym trzymaniem pióra.

we pismo nosi nazwę „czarnej litery” lub pisma gotyckiego, bądź też eckiego, gdyż współcześnie używa się go dla tego języka (po nie-:u nazywa się ono z łacińskiego — Fraktur). Posługiwano się nim ropie Północno-Zachodniej, łącznie z Anglią, do XVI wieku, a po-izień pełni w Niemczech funkcję pisma „narodowego.’. Bismarck, 3 nastawiony do drukowania książek niemieckich pismem „łaciń-’, uważał właśnie frakturę za „niemieckie pismo narodowe”. Przy-iika „gotyckie” używamy ^w odniesieniu do pisma w tym samym ) co do architektury itd. Pierwotnie było to pogardliwe określenie i i kultury „północnej” (czyli „barbarzyńskiej”); w tym znaczeniu kiwali się nim zwłaszcza włoscy humaniści.

dług niektórych uczonych, „czarna litera” przetrwała w Niemczech, waż była typem powszechnie stosowanym w okresie wynalezienia i i ponieważ tym właśnie pismem posłużył się Gutenberg. Sir Ellis ; natomiast podkreśla okoliczność, że „czarna litera”j przetrwała ijach protestanckich (takich jak skandynawskie) oraz wśród ludów kich, ponieważ pisma humanistycznego używano w Kościele rzym-Uwaga ta jest słuszna, z tym jednym zastrzeżeniem, że pismo go-zachowało się także w katolickiej Austrii. W Anglii używano go i krótko.

ITALIKA I TYP .HZYMSKI>    j

talii używano zarówno „czarnej litery”, jak i pisma okrągłego, ale wieku wprowadzono we Florencji piękną włoską mindskułę kur-. okrągłe, zgrabne pismo humanistyczne lub renesansowe. Zaczęto i posługiwać przy spisywaniu i przepisywaniu utworów literackich, jom żyda codziennego zaś służyło równie piękne (ale nie tak czy-oismo kursywne.

go typu, opartego na wcześniejszej okrągłej minuskule, którą uwa-/ówczas za pismo klasycznego okresu rzymskiego i dlatego nazy-tntykwą (antiąua), wyłoniły się dwie główne odmiany: inuskuła wenecka, znana dzisiaj jako italika, tradycyjnie, acz błęd-znżana za naśladownictwo odręcznego pisma Petrarki; prawdopo-^

dobnie jest to najdoskonalszy i najbardziej czytelny rodzaj pisma drukarskiego, jaki wynaleziono do tej pory.

2. „Rzymski” typ liter, który ukształtował się ostatecznie w północnej Palii, w pierwszym rzędzie w Wenecji, gdzie używano go w drukarniach pod koniec XV i na początku XVI wieku, i rozprzestrzenił się stąd na Holandię, Anglię (około 1518 roku), Niemcy, Francję i Hiszpanię.

Dla majuskuły przyjęto monumentalny alfabet łaciński. Majuskuła ta i obie formy minuskuły, typ „rzymski” i italika, rozpowszechniły się na całym święcie. Do Anglii sprowadzono je z Włoch w XVI wieku.

PRZYSTOSOWANIE ALFABETU ŁACIŃSKIEGO DO NOWOŻYTNYCH JĘZYKÓW EUROPEJSKICH

Pisma „narodowe” rozmaitych ludów europejskich są, z kilkoma wyjątkami, adaptacjami alfabetu łacińskiego do języków' germańskich, romańskich, słowiańskich i ugrofińskich. Nieco inaczej było z alfabetami ludów słowiańskich wyznania ortodoksyjnego, które omówiliśmy w rozdziale XIX, części II. Warto jeszcze powiedzieć, że nowożytny alfabet grecki powstał w wyniku rozwoju starożytnego alfabetu greckiego, na który pewien wpływ wywarł alfabet łaciński.

Duże znaczenie dla historii alfabetu ma fakt, że w czasach starożytnych rzymscy legioniści i urzędnicy cesarscy krzewili język i pismo łacińskie na terenie całego rozległego imperium, w szczególności zaś w okolicach niezhellenizowąnych. W kilku krajach (Galia, Hiszpania i Rumunia) łacina zastąpiła języki tubylców i stała się protoplastą nowożytnych języków romańskich, z których najważniejszymi są: włoski, hiszpański (kastylijski i kataloń^ki), portugalski, francuski (z prowansalskim) i rumuński. Dla wszystkich tych języków przyjęto alfabet łaciński.

■ALFABET IDZIE W ŚLAD ZA RELIGIĄ*

W późniejszym okresie duchowni i misjonarze propagowali język łaciński i pismo na znacznie większych obszarach i przez czas znacznie dłuższy. Rzym katolicki był wtedy źródłem światła dla świata zachodniego, ośrodkiem, skąd religia i nauka promieniowały na wszystkie części Europy Zachodniej, Środkowej i Północnej. Wysłannicy papieża, legaci lub misjonarze podróżowali po całej Europie, udostępniając jej ówczesną naukę. Do krzewienia wiary chrześcijańskiej i wiedzy w większym jeszcze stopniu przyczyniał się system klasztorny. Opactwa miały charakter dużych seminariów lub kolegiów, w których zajmowano się nauką. W czasach gdy na przykład szlachcic saski czy normandzki nie potrafił się na-

A<- a.*