Potkowski (6)

Nowa fala ruchów heterodoksyjnych w XI wieku i ich szybki wzrost w następnych stuleciach przykuwał od dawna uwagę badaczy. Wiele kontrowersji wywołał problem genezy tych ruchów, jak również interpretacja ich doktryny. Część historyków i religioznawców widzi w tych ruchach heretyckich kontynuację herezji starochrześcijańskich, przede wszystkim manicheizmu, który za pośrednictwem paulikian i bogomiłów przeniknę! do kościoła zachodniego w XI wieku. Natomiast inni badacze neguję tezę o doktrynalnych transmisjach herezji i uważaję, że ruch reformy religijnej XI wieku tłumaczy wystarczajęco pojawienie się nowych herezji w kościele zachodnim i ich szybki rozwój.

Oba te skrajne stanowiska zawieraję część stwierdzeń prawdziwych. Niewętpli-wie doktryna i ryty kultowe XI-wiecznych ruchów heterodoksyjnych wykazuję wpływy bałkańskich herezji dualistycznych. Jednak owa transmisja herezji możliwa była tylko w sprzyjajęcych warunkach. Umożliwiła ję atmosfera napięć społecznych, przejawiajęca się głównie we wzmożonej religijności mas ludowych. Masowy ruch pielgrzymkowo-pokutniczy i eremicki przeniósł do kręgów ludowych ideały apostolskiego ubóstwa, wyrzeczenia się „świata” i naśladowania Chrystusa, praktykowane dotęd w sposób bardzo umiarkowany w środowiskach monastycznych, zakonnych, kontrolowanych przez hierarchię kościelnę. W XI wieku stały się one bronię mas ludowych walczęcych z bogatymi i możnymi - feudałami duchownymi i świeckimi.

Charakterystycznym przykładem walki społecznej w imię haseł religijnych jest ruch Patarii w drugiej połowie XI wieku. Był to ruch biedoty mediolańskiej, która występiła przeciw bogatemu, zeświecczonemu duchowieństwu, najczęściej żonatemu, zwięzanemu interesami i więzami pokrewieństwa z arystokrację i patrycjatem miejskim. Pataria popierana była nawet poczętkowo przez stronnictwo reformy kościelnej, które wykorzystywało ten ruch do złamania potęgi arcybiskupa Mediolanu i umocnienia tutaj wpływów i autorytetu papieża. Później wyznawcy Patarii zbliżali się coraz bardziej do potępianych przez kościół herezji. W XII wieku tworzyli już jednę z licznych w Lombardii grup heretyckich. Do masowych ruchów religijno--ludowych zaliczyć trzeba także tzw.,,krucjatę chłopskę”, która w 1096 roku ruszyła na Wschód w poszukiwaniu sprawiedliwego, wolnego od nierówności i ucisku społecznego, „Królestwa Bożego” w Ziemi Świętej.

Większość XI-wiecznych heretyków wywodziła się także z niższych warstw społecznych: biedoty miejskiej i chłopów. Z wyjętkiem kilkunastu duchownych potępionych w Orleanie (1022) i kilku możnych wśród heretyków z Monteforte (1028) wszyscy inni byli ludźmi prostymi i nieuczonymi, chłopami lub rzemieślnikami miejskimi. Heretycka doktryna, ideał apostolskiego ubóstwa i naśladowania Chrystusa, stały się dla tych ludzi ideologię walki z feudałami duchownymi i świeckimi, wielorako połęczonymi z sobę więzami krwi i interesów, którzy wpływali decydujęco na warunki życia religijnego, gospodarczego, społecznego i politycznego. O tym, że XI-wieczne ruchy heretyckie były w istocie występieniami antyfeudalnymi, świadczy również fakt, iż w tłumieniu ich współdziałały zgodnie władze kościelne i państwowe.

609