IMG99

ss

techniki, ekonomii, muzyki młodzieżowej, sportu mają zwykle charakter międzynarodowy, toteż ich polszczenie ma ograniczony sens. Nie wydaje się celowa ewentualna próba zastąpienia wyrazów takich jak interkom, laptop, palmtop, modem i wielu innych jakimiś neologizmami rodzimymi. Potrzebne wyrazy obce przyjmują się w języku tak szybko, że zastąpienie ich nawet udanymi neologizmami ma niewielkie szanse powodzenia. W analizowanych ć tekstach pojawiają się też niekiedy wyrazy obce okazjonalnie, jako cytaty ;dia podkreślenia realiów opisywanego kraju. Odnotować więc można wyrazy _K japońskie (Juka, sepukui. chińskie (laogai 'obóz pracy przymusowej’), ukraińskie (prowidnyk), rosyjskie (kompromaty 'kompromitujące materiały’), włoskie (tifosi 'włoscy kibice’) i oczywiście angielskie (np. dwarf-throwing 'rzut karłem' i in.). Niekiedy obcy wyraz tłumaczy się na język polski. Obok kalki przytacza się wtedy odpowiednik obcy, por. np. kanałowanie (channeling), biosprzęzenie zwrotne (biofeedback). Trzeba wreszcie wspomnieć i o tym, że czasem wprowadza się do tekstów' wyrazy obce z powodu mody, snobizmu lub w celu stylistycznego zróżnicowania tekstu. Z sytuacją taką mamy do czynienia wtedy, gdy obok wyrazu rodzimego pojawia się wyraz obcy znaczący to samo (czasem nawet fakultatywnie w tym samym tekście), por. np. airbag // poduszka powietrzna, bodyguard // ochroniarz, designer // projektant wnętrz, shop fj sklep, soundtrack // ścieżka dźwiękowa i wiele innych. Dublety takie spotyka sie nierzadko w prasie sportowej, por. basket // koszykówka, golkiper fj bramkarz, handball // piłka ręczna, speedway // żużel itp. Zdarza się, że z czasem następuje specyfikacja znaczeniowa wyrazu zapożyczonego. Dobrym przykładem może tu być angielski wyraz killer odpowiednik rodzimego zabójcy. Dziś killer oznacza już najczęściej tylko płatnego, zawodowego mordercę.

Wspomniałem wyżej, że wśród najnowszych zapożyczeń przeważają zdecydowanie angłicyzmy. Zmiana systemu ekonomicznego spowodowała pojawienie się nowych zjawisk, a wraz z nimi wielu nowych nazw, np. broker, clearing, developer, faktoring, fixing, franchising, leasing i in. Liczne angłicyzmy dotyczą techniki, por. np. słownictwo komputerowe {modem, hardware, software i in.). Wyrazy pochodzenia angielskiego dominują w terminologii z zakresu muzyki młodzieżowej, np. ambient, hip hop, house, rave, techno i in. Tradycyjną już sferą oddziaływania języka angielskiego jest sport, por. np. kanioning, snowboard i wiele innych.

Wpływy innych języków są w dzisiejszej polszczyźnie nieznaczne. Mimo bliskiego sąsiedztwa i przewagi ekonomicznej słabo zaznacza się wpływ języka niemieckiego. Od czasu do czasu pojawia się wyraz szrot oznaczający złomowisko samochodów. Z odmiany środowiskowej wywodzi się wyraz jurna kradzież przygraniczna’. Niewielkie są również wpływy rosyjskie. Najbardziej znane formy to rekiet 'okup wymuszany przez przestępców’ i rekieter, wywodzące się zresztą z języka angielskiego.

IBardao-aiiekawe sa najnowsze np.osemanljmriyj Wymagałyby one jednak osobnego omówienia. Warto tylko zauważyć, że często są to wyrazy środowiskowe, np. dzięcioł 'osoba kradnąca paliwo z ropociągu’, kret 'szpieg ulokowany w siatce wywiadowczej innego kraju’, ośmiornica 'mafia'. żołnierz 'szeregowy członek mafii, dokonujący napadów, zabójstw itp’. Ciekawe są neosemantyzmy takie jak baron (Finansowy, naftowy, narkotykowy, przemysłu), magnat (prasowy), dinozaur i wiele innych.

Wspomniałem już poprzednio, że w tekstach prasowych obserwuje się ekspansją wyrazów potocznych i środowiskowych, np. hasz, hera, marycha. kumać, kopnąć~w~kalendarZi mieć przerąbane, czy bardzo popularny przymiotnik odlotowy (por. np. Schabowska, 1994). Celem ich jest przybliżenie realiów opisywanego świata, a nadto (często przede wszystkim) wyrażenie ekspresji.

Sumując powyższe rozważania, możemy stwierdzić, że współczesna

('leksyka polska ^pajHnjg_gję w okresie dynamicznych przemian. Do jej

pomnażania przyczyniają się przede wszystkim tworzone łatwo neologizmy słowotwórcze__L liczne zap^y^zenia Wiele z tych form ma charakter idiolektalny./ Z czasem utrwalą się w języku głównie wyrazy potrzebne. znikną-na tom i a Si -najrozmaitsze okazjonalizmy.

LITERATURA

Dąbrowska, A. 1993. Eufemizmy współczesnego języka polskiego, Wrocław.

Dunaj, B. 1985. Sytuacja komunikacyjna a zróżnicowanie polszczyzny mówionej, JP LXV; s. 88-98.

G r a b i a s, S. 1980. O ekspresywności języka, Lublin.

Markowski, A. 1990. Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny. Warszawa.

Mycawka, M. 1992. Dlaczego używamy wyrazu aborcja? JP LXX1I, s. 297-301.

Przybylska, R. 1995. Super, JP LXXV, s. 104-107.

Schabowska, M. 1994. Funkcja elementów potocznych we współczesnym języku oficjalnym, [w:] Współczesna polszczyzna mówiona w odmianie opracowanej (oficjalnej), red Z. Kurzowa i W. Śliwiński, Kraków, s. 67-72.

Smółko w a, T. i Tekiel, D. 1977. Nowe słownictwo polskie. Przymiotniki i przysłówki, Wrocław.

SPP - J. Anusiewicz i J. Skawiński, Słownik polszczyzny potocznej. Warszawa 1996.

SWJP - Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.

Tekiel, D. 1988, 1989. Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1972-198!, cz. !. A-O, cz. II, P-Z, Wrocław.

Tetelowska, I. 1972. Szkice prasoznawcze, Kraków.

Wilkoń, A. 1987. Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice

Zagrodników a, A. 1982. Nowe wyrazy i wyrażenia iv prasie, Kraków.