IMG95 (5)

128    Teresa Ncckar-Unicka

zorganizować lak, by uczniowie w ciągu I etapu edukacyjnego nauczyli się znacznie więcej.

Z drugiej strony, niektórym uczniom trzeba udzielić specjalistycznej pomocy (zajęcia reedu-kacyjne. korekcyjno-wyrównawcze itp.), aby byli w stanie sprostać wymaganiom. Te rozszerzenia realizacji zadań edukacyjnych dla profesjonalnego pedagoga są oczywistością, dla nauczyciela - debiutanta informacja, że można tak organizować kształcenie, by uczniowie nauczyli się znacznie więcej - nie jest czytelna.

Zadania szkoły zapisane w nowej podstawie programowej to przede wszystkim zadania dla nauczyciela. W Uwagach o realizacji są m.in. zapisy: zalecane jest wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne i przedmioty potrzebne do zajęć (np. licz many), sprzęt audiowizualny komputery z dostępem do Internetu, gry i zabawki dydaktyczne, kąciki tematyczne (np. przyrody), biblioteczkę itp. Edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego. Ze względu na prawidłowości rozwoju umysłowego dzieci, treści nauczania powinny narastać i rozszerzać się w układzie spiralnym tzn. że w każdym następnym roku edukacji wiadomości i umiejętności nabyte przez ucznia mają być powtarzane i pogłębiane, a potem rozszerzane.

Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego można powierzyć nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje w tym zakresie.

Kształcenie zintegrowane wymaga takiej organizacji działań edukacyjnych, gdzie realizowana jest idee integracji wokół np. umiejętności. Możliwa jest też integracja wokół treści - najczęściej aktualizowana interpretacja integracji (i najłatwiejsza). Namysł tylko nad tym fragmentem dokumentu zachęca do pytań o możliwości i ograniczenia realizacji tych założeń, o rolę nauczyciela, jako najważniejszego organizatora i kreatora sytuacji edukacyjnych, sprzyjających kształceniu podstawowych, kluczowych umiejętności wszystkich uczestników tego procesu. To też pytania o organizację dnia zajęć edukacyjnych, o organizację i zakres współpracy (...) nauczycieli posiadających odpowiednie kwalifikacje (...), pytania o wzajemne pomaganie sobie w procesie „stawania się” odpowiedzialnym, pełnomocnym uczestnikiem edukacji.

Dalsza analiza dokumentu, pod kątem zadań nauczyciela, pozwala na sformułowanie opinii o niespójnym, wydaje się niezbyt czytelnym sposobie prezentacji wymagań. Z jednej strony - mamy deklarację autorów dokumentu o sposobie formułowania oczekiwanych skutków zabiegów pedagogicznych w postaci efektów uczenia (...) - takie podejście miało dać większą swobodę nauczycielowi w doborze metod i środków nauczania, a także sprzyjać jego kreatywności (...). Z drugiej strony - sformułowania, wręcz instrukcję i szczegółowe zalecenia określonych zabiegów metodycznych, np.: W klasie I szkoły podstawowej około połowy czasu przeznaczonego na edukację polonistyczną uczniowie mogą zajmować się rysowaniem i pisaniem, siedząc przy stolikach. (...); Edukacja matematyczna. W pierwszych miesiącach nauki w centrum uwagi jest wspomaganie rozwoju czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki. Dominującąformą zajęć są w tym czasie zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, w których dzieci manipulują specjalnie dobranymi przedmiotami, np. liczmanami. (...) Dzieci mogą korzystać z zeszytów ćwiczeń najwyżej przez jedną czwartą czasu przeznaczonego na edukację matematyczną. (...) W sali lekcyjnej powinny być kąciki przyrody. Jeżeli w szkole nie ma warunków do prowadzenia hodowli roślin i zwierząt, trzeba organizować dzieciom zajęcia w ogrodzie botanicznym, w gospodarstwie rolnym itp. Dalej: Komputery w klasach I-III szkoły podstawowej są wykorzystywane jako urządzenia, które wzbogacają proces nauczania i uczenia się o teksty, rysunki i animacje tworzone

przez uczniów, kształtują ich aktywność (gry i zabawyj, utrwalają umiejętności (programy edukacyjne na płytach i w sieci), rozwijają zainteresowania itp. (...).

Jest też - jeszcze informacja - wytyczna, już mniej szczegółowa, ale właśnie realizując to zalecenie nauczyciel musi dokonać bardzo wnikliwej, dokładnej obserwacji, musi rozpoznać i dokonać diagnozy dziecka: Każde dziecko jest uzdolnione - stwierdzają autorzy dokumentu. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać. W trosce o to. aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych (...).

Prezentowane fragmenty zapisów nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego, traktuję jako pewien rodzaj „cytatów ilustrujących” problem. Próbuję w ten sposób zrozumieć i opisać „materiał zastany”. Nie komentuję wszystkich przywoływanych sformułowań, gdyż interpretacja mogłaby stanowić pewien rodzaj uproszczenia przy wielu niespójnych, sprzecznych zapisach.

Refleksje końcowe

Nowe obszary edukacyjne wymagają wielu zabiegów i czasu, jaki musi poświęcić nauczyciel dla opracowania strategii działań¹⁰. „Ideałem nauczyciela będzie człowiek o bogatej, pełnowymiarowej osobowości, dający przykład wychowawczych cnót - pisze Konarzewski". Ale - zaznacza - nauczyciele są uzależnieni od władzy państwowej i administracji oświatowej, akceptują oficjalną ideologię, będącą nieraz w sprzeczności z ich światopoglądem, są uzależnieni od autorytetów naukowych. Uległość w sferze ideologii i teorii pedagogicznej jest reakcją na niejasność kryteriów' zawodowego mistrzostwa. Przyczyn potencjalnych problemów z (nie) satysfakcjonującą realizacją roli nauczyciela, można upatrywać w jej niespójności (bo składają się na nią takie oczekiwania, że w danych warunkach spełnienie jednych wyklucza lub utrudnia spełnienie innych). „Nauczyciele radzą sobie z niespójnością oczekiwań poddając się ukrytym stereotypom oświatowym ” - pisze Konarzewski¹².

Rutkowiak podkreśla zaś, że nauczyciel - realizator celów edukacyjnych, ,jako człowiek praktyki jest zobligowany do realizowania programów i zadań wypracowanych przez teoretyków bez jego udziału osobistego, co właśnie prowadzi do niespójności’’¹³. Ważnym czynnikiem pracy nauczyciela jest ustawiczna konieczność bycia w stanie gotowości do natychmiastowej reakcji i to w zupełnej izolacji. „Panuje przeświadczenie, że indywidualny nauczyciel - jakoś dający sobie radę - to norma w szkolnej pracy”¹⁴.

Bycie dobrym nauczycielem to kwestia sprawności w orientowaniu się, umiejętność odczytywania sygnałów, szybki refleks, łatwość doboru odpowiednich wyrazów czy argumentów. Aktualne wydają się zatem tradycyjne pytania: nauczyciel - zawód czy powołanie? Edukacja - rzemiosło czy sztuka?

¹⁰    T. Lewowicki, Przemiany oświaty. Szkice o ideach i praktyce edukacyjnej. Warszawa 1997, Wydawnictwo Akademickie, ,Źak”.

¹¹    K. Konarzewski, Sztuka nauczania. Szkoła. Warszawa 2005, Wydawnictwo Naukowe PWN.

¹²    Tamże.

¹³    J. Rutkowiak (red.). Pytanie, dialog, wychowanie. Warszawa 1992, Wydawnictwo Naukowe PWN.

¹⁴    A. Janowski, Uczeń w teatrze życia szkolnego. Warszawa 1998, WSiP, s. 69.