IMG41 (11)

HERAKLES 132

pomocy mu odmówił, jednak zezwolił mu byka złowić - jeśliby sam Herakles podołał temu zadaniu. Herakles schwytał byka i powrócił z nim do Grecji (być może wpław przez morze, płynąc na grzbiecie zwierzęcia; w ten sam sposób byk wiózł niegdyś Europę). Przekazał go Eurysteusowi, a ten postanowił złożyć go w ofierze Herze. Bogini odmówiła jednak przyjęcia daru złożonego w imieniu Heraklesa i zwierzę uwolniła. Byk przemierzył Argolidę, przeszedł Istni Koryncki i dotarł do Attyki (— Tezeusz i legenda o byku maratońskim).

Konie Diomedesa.Diomedcs.królTracji,był właścicielem klaczy, które żywiły się mięsem ludzkim. Było ich cztery, nazywały się Podargos, Lampon. Ksanthos i Deinos (— Diomedes 1). Z dwóch tradycji, dotyczących tej legendy, starsza jest ta, zgodnie z którą Herakles lądem podążył do Tracji i cisnął klaczom na pożarcie samego Diomedesa. Ułagodzone tym zwierzęta pozwoliły się potem spokojnie uprowadzić. Młodsza wersja wiąże tę legendę z założeniem Abdery (-» Diomedes 1).

Pas królowej Hippolyte. Na prośbę córki Eurysteusa — Admete, Herakles udał się do królestwa Amazonek, by zdobyć pas ich królowej, Hippolyte. Trzeba podkreślić, że pas ten był własnością samego Aresa, który ofiarował go Hippolycie jako symbol jej władzy nad ludem. Herakles wyruszył wraz z kilku towarzyszami na okręcie i po wielu przygodach (-* poniżej) dotarł do portu kraju Amazonek, Temiskyra. Hippolyte zgodziła się oddać mu pas dobrowolnie, jednakże Hera przybrawszy postać Amazonki wznieciła waśń między towarzyszami bohatera i Amazonkami. Doszło do regularnej walki; Herakles sądząc, że został zdradzony, zabił Hippolyte.

Inne wersje natomiast twierdzą, że walki wybuchły już w momencie lądowania Heraklesa i jego towarzyszy. Jedna z przyjaciółek, a może siostra Hippolyty, Melanippe, wpadła wówczas w ręce przybyszów. Hippolyte zawarła z nimi pokój, w zamian za jej pas Melanippe uzyskała woln^.

W drodze powrotnej czekało Heraklesa jeszcze wiele przygód, szczególnie na wybrzeżu w okolicach Troi (-»poniżej)

Byki Gersona. Syn Chrysaora, -* Geryon, był właścicielem olbrzymich siad byków, których strzegł na wyspie Erytei jego pasterz Eurytion. Pomocnikiem Eurytiona był olbrzymi pies, Ortros, potomek -» Ty-fona i - Echidny. Nie opodal Menojtes pasł stada Hadesa. Wyspa Ery teja leżała na najdalszym zachodzie.

Tam to miał się udać na polecenie Eurysteusa Herakles, by sprowadzić cenne stada. Pierwszą trudność stanowiła przeprawa przez Ocean. Herakles posłużył się w tym celu ..czaszą" Heliosa. Była to wielka czasza, na której Helios, dotarłszy do Oceanu, żeglował co wieczoru z powrotem, by dopłynąć do swego pałacu na Wschodzie. Helios, trzeba tu dodać, niezbyt chętnie odstąpił swą łódź Heraklesowi. Kiedy jednak w czasie podróży Heraklesa przez Libię Helios i upały mocno dały mu się we znaki, bohater zagroził Heliosowi swoimi strzałami. Na prośby Słońca, by tego zaniechał. Herakles przystał pod warunkiem, że Helios użyczy mu swej ..czaszy". b\ mógł przeprawić się przez Ocean aż do Erytei. Helios przystał na to. W drodze przez Ocean Herakles groził swym lukiem takżeOkcanosowi, ponieważ ten zbyt mocno kołysał go na falach, poddając

próbie jego siły. Okeanos uląkł się strzał Heraklesa i odtąd nic już nie zakłócało podróży. W ten sposób Herakles dotarł do Erytei. Tam dostrzegł go pies Ortros i rzucił się na niego. Herakles zabił go ciosem maczugi. To samo spotkało też pasterza Eurytiona, który pospieszył na pomoc psu. Następnie Herakles oddalił się wraz ze stadem. Menojtes. pasterz Hadesa i świadek tej sceny, pospieszył, by uprzedzić Geryona. Ten nadbiegł i zaatakował Heraklesa nad brzegiem Antemosu. Wkrótce jednak sam zginął od strzał herosa. W końcu Herakles załadował zwierzęta na czaszę Słońca i przeprawił się na drugi brzeg Oceanu, do Tartessos.

W czasie gdy Herakles wracał ze stadami do Grecji, zdarzyła się większość przypisywanych mu przygód, które rozegrały się w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Mówią więc, że uwolnił po drodze Libię od wielu potworów i że na pamiątkę swej podróży do Tartessos wzniósł dwa słupy, po obu stronach cieśniny dzielącej Libię i Europę, tzw. Słupy Heraklesa (tj. skała Gibraltaru i skała w Ceucie). W drodze powrotnej atakowało Heraklesa wielu rozbójników, chcących porwać jego stada.

Wyruszywszy drogą południową wzdłuż wybrzeży Libii, wrócił Herakles północną wzdłuż wybrzeży Hiszpanii, Galii, Italii, Sycylii, aż wreszcie dotarł do Grecji. Drogę tę znaczyły świątynie Heraklesa; wiązały się z nimi lokalne legendy, które dość sztucznie włączonó do opowieści o bykach Geryona.

W Ligurii zaatakowali Heraklesa wojowniczy tubylcy, i to w tak wielkiej liczbie, że gdy bohater wymordował ich masowo z łuku, zabrakło mu strzał. W okolicy tej nie było kamieni, Herakles zwrócił się więc z prośbą do Zeusa, który sprawił, że z nieba spadł deszcz kamienny. Dzięki tym pociskom Herakles zdołał zmusić napastników do ucieczki. Epizod ten rozegrał się na równinie Crau, między Marsylią a doliną Rodanu (- Ligys).

Także w Ligurii napadło nań dwóch rozbójników, synów Posejdona, Alebion i Derkynos; chcieli odebrać mu jego łup. Herakles zabił ich obu. Dalej kontynuował swą podróż przez Tyrrenię (Etrurię). Przechodząc przez Lacjum w tym miejscu, gdzie później miał stanąć Rzym, musiał stoczyć w obronie swego stada walkę z Kakusem; gościnnie przyjął go -* Ewander. Mity te jednak łączą się raczej z -» Herkulesem łacińskim niż greckim.

W Region, w Kalabrii, uciekł jeden z jego byków i pokonał wpław cieśninę, dzielącą Italię i Sycylię. Jemu to podobno Italia zawdzięcza swe imię (od łacińskiego słowa vituliLs, co znaczy cielę). Byk ten wydostawszy się na wolność dotarł do równiny Eryks w kraju Elymów. W tym czasie królem Elymów był -*■ Eryks, eponim miasta. Chciał on schwytać zbiegłego byka, lecz zginął z ręki Heraklesa; w tym czasie stada strzegł Hefajstos (-* Kroton i Lakinios).

Kiedy dotarli na grecki brzeg Morza Jońskiego na stado napadły gzy, zesłane przez Herę. Byki wpadły w szał. Rozbiegły się po zboczach gór Tracji. Herakles ścigał je, lecz zdołał zebrać tylko część. Reszta żyła odtąd dziko na wolności. Od nich właśnie wywodzą się stada błąkające się po stepach scytyjskich. W pościgu za bykami przeszkadzała Heraklesowi rzeka Strymon. Herakles przeklął ją i zasypał kamieniami, przez co dotychczassptawna rzeka stała się strumieniem niezdatnym do żeglugi.

W końcu, u kresu tej wędrówki, przywiódł Herakles ocalałą część stada do Eurysteusa, a ten poświęcił je Herze.

Autorzy przytaczają też inne wersje tego mitu o powrocie Heraklesa: miał on wracać drogą biegnącą jeszcze bardziej na północ i przemierzyć kraje celtyckie, a nawet Brytanię (-* Pyrene, Keltos, którego Herakles spłodził z Keltine, -* Galates. -* Echidna, potwór scytyjski).

Mity te rozwijały się w miarę tego, jak kupcy i podróżnicy napotykali w coraz lepiej znanym świecie bohaterów i bogów lokalnych, których bardziej lub mniej trafnie utożsamiali z Heraklesem.

Cerber. Jedenastą pracą, nałożoną Heraklesowi przez Eurysteusa, była wyprawa do podziemia i sprowadzenie stamtąd psa — Cerbera. Mimo dzielności Heraklesa nigdy by mu się to nie udało, gdyby nie nakazana przez Zeusa pomoc Hermesa i Ateny. Przed wyprawą Herakles został wtajemniczony w misteria eleuzyńskie, które zdradzały wiernym, jak bezpiecznie dotrzeć po śmierci na drugi świat.

Zgodnie z najczęściej przyjmowaną wersją Herakles zszedł do podziemia przez Tajnaron. Jednakże mieszkańcy Heraklei Pontyjskiej utrzymywali, że bohater dwukrotnie (wchodząc i wychodząc) wykorzystał wejście do Podziemia znajdujące się nie opodal ich miasta. Zmarli widząc, że Herakles wchodzi do ich królestwa, ulękli się go i uciekli. Pozostały tylko dwie mary - gor-gona Meduza i heros Meleager. Herakles dobył miecza przeciwko Meduzie, jednakże jego przewodnik, Hermes, przypomniał mu, że to tylko cień. Przeciw Melea-growi wymierzył Herakles łuk. Ten jednak zbliżył się do niego i opowiedział mu swe koleje w słowach tak przejmujących, że wzruszył bohatera do łez (-» Meleager). Herakles spytał Meleagra, czy jego siostra żyje. Gdy Meleager to potwierdził. Herakles obiecał mu, że poślubi Dejanirę.

Potem spotkał -» Tezeusza i -* Pejritoosa, którzy żyli co prawda, ale byli więźniami Hadesa za to, że chcieli uprowadzić Persefonę. Herakles uwolnił za zgodą Persefony Tezeusza, Pejritoos musiał pozostać w Podziemiu za karę za swą zuchwałość. Herakles uwolnił też -* Askalafosa, który więziony był pod olbrzymim głazem od czasu błędu, który popełnił. Demeter zresztą później złagodziła jego karę, zmieniając go w sowę.

By dostarczyć zmarłym nieco krwi, co pozwoliłoby im odzyskać trochę sił życiowych. Herakles postanowił zabić kilka sztuk zwierząt należących do Hadesa. Widząc to ich pasterz Menojtes chciał się sprzeciwić. Herakles chwycił go w ramiona, łamiąc mu przy tym kilka żeber. Byłby go zabił, gdyby się nie wstawiła za nim Persefona.

W końcu Herakles stanął przed obliczem Hadesa i poprosił go o zgodę na uprowadzenie Cerbera. Bóg przystał na to pod warunkiem, że Herakles ujarzmi Ceibera będąc przyodziany tylko w pancerz i lwią skórę, nie użyje natomiast swego zwykłego oręża. Bohater zaatakował więc Cerbera chwytając go rękoma za szyję i tak długo nie rozluźniał uścisku, nim go całkowicie nie poskromił. Cerber zranił go przy tym kilkakroć żądłem, w które tak jak u skorpiona uzbrojony był jego ogon. Herakles wydostał się ze swą zdobyczą z Podziemia przez wylot w pobliżu Trojzeny.

Na widok Cerbera Eurysteus tak się przeraził, że ukrył

się w kadzi, która stanowiła zazwyczaj jego kryjówkę (-» powyżej). Nie wiedząc, co począć z Cerberem, Herakles odprowadził go w końcu do jego pana, Hadesa.

Mit z Olimpii wspomina, że Herakles przyniósł z Podziemia także białą topolę, jedyne drzewo, którym można się było posługiwać w czasie ofiar składanych Zeusowi Olimpijskiemu.

Mit o Cerberze interpretowano też w duchu euheme-rystycznym. Zgodnie z tą interpretacją Cerber miał być obok Ortrosa jednym z psów strzegących stad Geryona. Herakles zabił Ortrosa, a Cerbera uprowadził ze sobą i przywiódł do Eurysteusa. Jednakże sąsiad Eurysteusa. Molottos, wykradł mu psa i ukrył w górskiej jaskini wraz z sukami, by mieć po nim potomstwo. Wobec tego Eurysteus zwrócił się do Heraklesa, by ten odnalazł mu psa. Herakles przemierzył wzdłuż i wszerz cały Peloponez, w końcu odnalazł Cerbera i odprowadził do swego pana.

Złotejabłka Hesperyd.Gaja,Ziemia,ofiarowała Herze z okazji jej ślubu z Zeusem jako dar ślubny złote jabłka. Spodobały się one Herze tak bardzo, że posadziła je w swym ogrodzie na zboczach Atlasu. Wiedząc jednak, że córki Atlasa miały zwyczaj plądrować jej ogród, straż nad jabłkami i cudownym drzewem powierzyła nieśmiertelnemu stugłowemu wężowi, zrodzonemu przez Tyfona i Echidnę. Wysłała tam też trzy nimfy wieczorne, -* Hesperydy, o imionach Ajgle, Eryteia i Hesperaretusa, tzn.; Lśniąca, Czerwona i Aretuza Zachodu. Imiona te przypominają barwy nieba o zachodzie słońca. Tych właśnie złotych jabłek zażądał od Heraklesa Eurysteus.

Ogród Hesperyd umieszcza się raz na zachodzie Libii, raz u stóp Atlasu, to znów u Hyperborejczy-ków.    , _t .

Herakles musiał najpierw zdobyć wiadomości o drodze, która wiodła do kraju Hesperyd. W tym celu udał się na północ, przez Macedonię. W drodze spotkał -* Kyknosa, syna Aresa, którego pokonał nad brzegiem Echedorosa (-* poniżej). Potem dotarł do flirii, nad brzeg Erydanu, gdzie spotkał zamieszkałe w grotach nimfy rzeczne, córki Temidy i Zeusa. Na jego pytanie odrzekły, że jeden tylko bóg morza. Nereus, może udzielić mu wieści o kraju, którego szuka. Zawiodły go do Nereusa, który akurat się zdrzemnął i, choć bóg przyjmował wszystkie możliwe postaci. Herakles zgodził się go wypuścić, dopiero gdy mu wyjawił, gdzie znajduje się ogród Hesperyd. Od tego momentu o drodze Heraklesa do ogrodu Hesperyd niewiele wiadomo. Apollodoros twierdzi, że znad Erydanu udał się do Libii (tzn. Afryki Północnej), gdzie walczył z olbrzymem -* Antajosem, przemierzył Egipt, gdzie mało brakowało, by Busiris złożył go na ofiarę. Stamtąd przedostał się do Azji, potem do Arabii, gdzie zabił Emationa, syna Titonósa, potem przeszedł Libię aż do „Morza Zewnętrznego”. Tam wsiadł do „czaszy” Słońca (-• powyżej) i dobił do przeciwległego brzegu, do podnóży Kaukazu. W drodze przez Kaukaz uwolnił -» Prometeusza, któremu orzeł codziennie szarpał wciąż odrastającą wątrobę. W podzięce gigant poradził mu, by nie zry wał sam cudownych jabłek, lecz polecił uczynić to samemu Atlasowi. Herakles ruszył w dalszą drogę i w końcu dotarł do Hyperborejczyków. Wyruszył na poszukiwanie olbrzyma Atlasa. który dźwigał na ramionach sklepienie niebieskie Zaproponował, że