IMG!42

266

('Uotmeko^ fgjjł

go wodą, możliwe tylko w ściśle określonym kontekście społecz^ Z powodów; które wyłuszczymy poniżej, wino staje się mechanizmem wytwarząjącym małe, wyspecjalizowane grupy o funkcji Wojskowej politycznej lub hedonistycznej. Stosowanie wina jako środka wyżj^ lenia było mniej rozpowszechnione, ale z pewnością występowało pod. czas różnych rytuałów związanych z Dionizosem. Kobiety, odsunięte od wspólnotowych form spożywania wina, a w związku z tym skazane na picie pokątne i nie ujęte w karby struktur, czciły Dionizosa podczas rytuałów lekceważących wszelkie reguły: zwierzę ofiarne nie było zabjjane nożem, lecz rozszarpywane, zjadano je surowe, a nie pieczone czy ugotowane; nierozcieóczone wino pito w całkowitym bezładzie. Nie był to wyraz socjalizacji, lecz raczej sposób na rozładowanie napięć wywołanych rytuałami społecznymi

Wielkie bogactwo dostępnych nam źródeł dobrze ukazuje znaczenie wspólnego ucztowania oraz rytuałów związanych z jedzeniem i piciem w kulturze greckiej. Od Homera począwszy, poezja stanowiła integralną część uczty, zwłaszcza jej archaicznej postaci — sym-pozjonu. Biorąc pod uwagę akompaniament muzyki, metrum i wątki treściowe, poezję grecką należy postrzegać w związku z okolicznościami, w jakich ją wygłaszano: w przypadku liryki chóralnej, śpiewanej i tańczonej przez grupki młodzieńców i dziewcząt, byty to święta religijne; elegię i lirykę monodyczną należy natomiast widzieć w kontekście arystokratycznego kręgu zebranego na wspólnym piciu. Malarstwo wazowe miało przede wszystkim spełniać potrzeby i oczekiwania takich grup. Jego formy i dekoracje odzwierciedlają te same zainteresowania społeczne co archaiczna poezja. Fakt ujęcia publicznego ucztowania w ramy reguł i przywilejów (spisanych pod postacią praw lub dekretów) ukazuje nam, jak ważną funkcję pełniły uczty w życiu takich stowarzyszeń. Późniejszy rozwój literatury filozoficznej, związanej ze wspólnym ucztowaniem w świecie klasycznym i po-klasycznym doprowadził do powstania wyidealizowanego obrazu tej instytucji społecznej; nie zajmowała ona już tak centralnego miejsca jak w przeszłości, ale pozostawała wciąż zjawiskiem na tyle typowym dla greckiej kultury, że przyciągała uwagę „antykwarystów" epoki hellenistycznej i rzymskiej. W Sofistach przy uczck Atenajosa, prawdziwej encyklopedii wspólnego ucztowania końca II wieku n.e., przed-

f

267

rdouńek i form W™ rpolfeznego

I _jrf**^,#rrty

1 ^    . , _rzedstawiony został jako rozmowa podczas deijrrm,

I /^^porządkowana jest zajęciom reprezentowanym przez

IJ ^ wch biesiadników⁵.

1 pyi •

CZŁOWIEK EPOKI HEROICZNEJ

^poematach homeryckich świat jest zorganizowany wokół rytua-I ^pólnego ucztowania. Wyróżniąjące cechy domostwa heroicz-I p, basileusa to megaron, czyli sala, w której ucztowano, oraz I spiżarnia, gdzie przechowywano nadwyżki produkcji rolnej, spożywa-I „e następnie podczas uczty lub składane w darze gościom należącym I do tej samej klasy społecznej co basileus. Przebrany Odyseusz I twierdzi, że rozpoznał swój dom po tym, jak wykorzystuje się go do | jpotkań związanych ze wspólnym ucztowaniem: „Poznąję, że w tym domu wielu ludzi ucztuje, tłusty dym się unosi, forminga dzwoni, którą bogowie uczynili druhną biesiady” (Odyseja, 17, 269-271). Basileus gości członków swojej klasy społecznej na „honorowych ucztach", dzięki czemu zyskuje autorytet i prestiż, tak ważny w święcie zdominowanym przez walkę o honor. Określona w ten sposób grupa to wojownicy. Ucztowanie wyraża ich status i wzmacnia spójność grupy.

W pewnym sensie biesiada pozostąje rytuałem społecznym, związanym z procesem autoidentyfikacji części elity arystokratycznej: jednocześnie elita ta jest klasą wojowników, której funkcja polega na obronie społeczeństwa.

„Oszukańcze opowieści” Odyseusza, tak jak i homeryckie porównania, zapewne bardziej oddają prawdę niż narracja, w którą są wplecione; będąc bowiem swoistym metatekstem, mają przypominać słuchaczom ich własne doświadczenia. Opowieść, w której Odyseusz przedstawia się jako syn z nieprawego łoża kreteńskiego arystokraty dobrze oddaje wząjemną relację między ucztowaniem a działaniami zbrojnymi, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi Otóż pozbawiony dziedzictwa młodzieniec zdobył sobie miejsce wśród arystokracji dzięki odwadze wojownika, wzbogaciwszy się na łupach z pirackich wypraw. Piractwo było przedsięwzięciem prywatnym, jednak w chwili wybuchu wojny trojańskiej sam lud obwołał bohatera swym wodzem.

6 Poi: Wstęp ^do Mww-^im-