IMG54 (4)

ASJA 44

ASJ A (*A<rfo) - córka Okeanosa i Tethys (tab. 38). Jej imieniem nazwano kontynent azjatycki. Ze związku z Japetera urodziła Atlasa, Prometeusza, Epimeteusa i Menojtiosa. os

Hes. 7\ 539; Apd. BibL 1 2.2 n.

AS KA LAB OS (AoicdAapoę) - gdy Demeter przebiegała Ziemię w poszukiwaniu córki, przechodziła też przez Attykę i tam poczuła wielkie pragnienie. Pewna kobieta, Misme, dała jej się napić wody i bogini wypiła ją jednym haustem tak łapczywie, że rozśmieszyło to małego syna Misme, Askalabosa. Zirytowana bogini chlusnęła na niego resztką wody i chłopiec przemienił się w plamistą jaszczurkę, ar

Am. Lib. 24; por. Ov. Met 446 n.

ASKALAFOS (AoKÓAarpoę) - 1. syn nimfy Styksu i Acherontu. Znalazł się on w ogrodzie Hadesu, wtedy gdy -» Persefona jadła tam ziarnko granatu łamiąc w ten sposób post i pozbawiając się nieświadomie wszelkiej nadziei na wyjście na światło dzienne. Askalafos zobaczył ją i doniósł o tym. Demeter ze złości przemieniła go w sówkę płomykówkę. Inna wersja podaje, że Askalafos został umieszczony przez boginię pod wielkim głazem, który Herakles przesunął, gdy zszedł do Hadesu. Wówczas dopiero Askalafos, został przemieniony w sowę, co było drugą karą.

2. Na temat Askalafosa, syna Aresa -» Ialmenos. os

1. Apd. BibL 1 5, 3; P S, 12; Ov. Met V 539. 2. Paus. DC 37, 7.

•ASKANIUS f Aoxdvioę) - syn Eneasza i Kreusy. Po matce jest wnukiem Priama, po ojcu — wnukiem Afrodyty ( — Anchizes i tab. 34). Inna tradycja przypisuje mu jako matkę La winię, córkę króla Latinusa (— Eneasz). Według tej tradycji Askanius miał się urodzić dopiero po przybyciu Eneasza do Italii.

Najstarsza postać mitu opowiada, w jaki to sposób ojciec Askaniusa ocalił go wraz z Kreusą i Anchizesem po upadku Troi. Później ojciec wysłał go na Proponty-dę, gdzie Askanius panował aż do chwili, gdy wraz ze Skamandriosem, synem Hektora, powrócił do Troady, aby odbudować Troję. Inna tradycja podaje natomiast, że Askanius towarzyszył ojcu do Italii, ale że na starość Eneasz powrócił wraz nim do Azji, sprawował rządy w Troi, a królestwo swoje przekazał po śmierci Askaniu-sowi. Jednakże najbardziej rozpowszechniona wersja, z którą wiąże się mit rzymski o Eneaszu, przedstawia Askaniusa jako osiadłego w Italii, gdzie został protoplastą rodu.

Zwłaszcza Eneida ukształtowała postać małego Askaniusa. Wergiliusz przedstawia go jako młodzieńca, jeszcze dziecko, ale już w okresie stawania się mężczyzną. Askanius uczestniczy w igrzyskach trojańskich, wydanych ku czci Anchizesa po jego śmierci. Poluje w lasach Lacjum i przez swą nierozwagę, zabijając świętą łanię, doprowadza do walki z tubylcami. Kochany głęboko przez ojca, nadzieja wygnanych Trojan, jest rozpieszczany przez Wenus, swą babkę.

Mit ten podaje, że po śmierci Eneasza Askanius panował nad Latynami. Przedstawia się go walczącego przeciw Etruskom, nad którymi odniósł zwycięstwo nad brzegiem Numiciusa. Trzydzieści lat po założeniu przez Eneasza Lawinium sam Askanius założył Alba Longa, miasto macierzyste Rzymu, w miejscu, w którym niegdyś Eneasz złożył w ofierze białą maciorę i jej trzydzieści prosiąt. Został do tego zmuszony przez wrogość Latynów, którzy stanęli po stronie wdowy po Eneaszu, jego macochy, Lawinii, i wystąpili przeciwko niemu. Gdy Eneasz zaginął, Lawinia, sama będąc w ciąży, uciekła do lasu, obawiąjąc się, żeby jej pasierb nie zamordował dziecka, które nosiła w swoim łonie. Schroniła się u pasterza, Tyrrusa lub Tyrrenusa, i tam właśnie urodziła syna Silviusa. Tyrrus wzbudził przeciwko Askaniusowi gniew ludu latyńskiego. Po śmierci Askaniusa Silvius objął po nim tron Alby.

Askanius często zwany jest Iulusem i imię to pozwoliło rzymskiemu rodowi Juliuszów (gens Julia) uważać go za swego przodka ( — Afrodyta), os

Verg. Acn passim, szczególnie VII488-492; Liv. 11 n.; Scrv. in Verg. Aen. passim; D. H. 153 n.; Conon 41; Hyg. Fab. 254; 273; Am. 0 71. Por. J. Peiret, Les Origines de la ligende iroyenne.

ASKLEPIOS (’AoKXr)Trióę) - Eskulap Latynów -jest równocześnie herosem i bogiem sztuki lekarskiej. Jest synem Apollona, ale wersje na temat jego narodzin się różnią. Najczęściej - jest to wersja głoszona przez Pindara - opowiada się, że Apollon kochał Koronis, córkę króla tesalskiego, -» Flegyasa, i sprawił, że nosiła w łonie jego syna. Lecz, gdy była już w ciąży, uległa miłości śmiertelnika Ischysa, syna Elatosa. Dowiedziawszy się o tym przewinieniu Koronidy dzięki niedyskrecji wrony (lub też dzięki swemu darowi jasnowidzenia), Apollon zabił niewierną i, w momencie gdy ciało Koronis zostało złożone na stosie i już miało zostać strawione przez ogień, Apollon wyrwał z jej łona jeszcze żywe dziecko. Takie były narodziny Asklepiosa. Według innego przekazu, który miał wyjaśnić, dlaczego Asklepios był wielkim bogiem Epidauru na Peloponezie, Flegyas, wielki łupieżca, przybył do tego kraju, aby zobaczyć tamtejsze bogactwa i zbadać możliwość ich zagarnięcia. Towarzyszyła mu córka. Podczas drogi została ona uwiedziona przez Apollona i potajemnie urodziła syna na terytorium Epidauru, u stóp góry zwanej Myrtion. Następnie porzuciła dziecko. Ale przyszła koza, nakarmiła je mlekiem, i pies, który je strzegł. Pasterz Arestanas, do którego należały koza i pies, znalazł dziecko, zdziwił się jednak ujrzawszy blask, jaki je otaczał. Pojął, że musi w tym być jakaś tajemnica i nie miał odwagi przygarnąć dziecka. Samotnie więc szło ono za swoim boskim przeznaczenim.

Inna wersja przypisywała Asklepiosowi jako matkę Arsinoe, córkę Leukipposa. Był to mit messeński, który usiłowano pogodzić z innymi wersjami zapewniając, że dziecko jest synem Arsinoe, ale było wychowywane przez Koronis.

Ojciec oddał Asklepiosa pod opiekę centaurowi Chejronowi, który go nauczył sztuki lekarskiej. Wkrótce Asklepios stał się bardzo biegłym w tej umiejętności. Odkrył nawet sposób przywracania życia zmarłym. Otrzymał bowiem od Ateny krew, która płynęła w żyłach Gorgony; podczas gdy żyły z lewej strony roznosiły gwałtowną truciznę, krew po prawej stronie była zbawienna i Asklepios potrafił się nią posługiwać, aby przywrócić życie zmarłym. Liczba osób, które w ten sposób wskrzesił, jest znaczna. Wśród nich wylicza się Kapaneusa, Lykurga (prawdopodobnie w czasie wojny przeciwko Tebom, gdzie dwóch herosów o tym imieniu znalazło się wśród ofiar), Glaukosa, syna Minosa, i najczęściej wymienianego Hippolytosa, syna Tezeusza ( -» Fedra). Zeus obawiał się, aby Askłe-pios nie zakłócił w ten sposób porządku świata, i zabił go piorunem. Aby go pomścić, -* Apollon pozabijał cyklopów. Asklepios po śmierci został przemieniony w konstelację i stał się gwiazdozbiorem Wężownika.

Niektóre późniejsze świadectwa ukazują Asklepiosa uczestniczącego w łowach kalydońskich i wyprawie Argonautów. Ale ogólnie rzecz biorąc, pozostaje on poza cyklami mitologicznymi.

Przypisywano mu dwu synów, lekarzy Podalejriosa i Machaona, wymienianych już w Iliadzie. Późniejsze wersje mitu przypisują mu jako żonę Epione i córki--* Akeso, -* Iaso, -* Panakeję, -♦ Ajgle i -» Hygieję. Kult Asklepiosa, zaświadczony w Trikka, w Tesalii, skąd prawdopodobnie pochodzi, utrzymał się zwłaszcza w Epidaurze na Peloponezie, gdzie rozwinęła się prawdziwa szkoła lekarska. Praktyki tej szkoły opierały się przede wszystkim na magii, ale przygotowała ona medycynę bardziej naukową. Sztuka ta była praktykowana przez Asklepiadów, czyli potomków Asklepiosa. Najbardziej znanym z nich jest Hippokrates, którego rodzina była związana z bogiem.

Powszechnymi atrybutami Asklepiosa były owinięte wokół laski węże; również szyszki świerka, wieńce laurowe, niekiedy koza lub pies. os

h. Hom. in Aescr, Pi. P. 3 i schol. ad 3.14;96;Hes. fragm. 109; 110; 147; 148; Apd. BibL III 10,3 n.; D. S. IV 71; V 74; Ov. Met. II535 a; Serv. in Yerg. Aen. VI617; VH 761; XI259; Hyg. Fab. 202; Astr. □ 40; Paus. D 26, 3 n.; IV 3,2; 31,12; por. Rev. Arch. 1889, s. 70;/l inAescuL (inskrypcja z Epidauros) = Coli itz-Bechtel, Samml d. griech DiaL-inschr. III, p. 162 n. no 3342; Cic. Nat. deor. III 22, 57; A. R. IV 526 n.; Lact. Plac. in Stat. Theb. DI 506; Ant Lib. 20; Schol. in E.Ak. l;Ov. Fast. V 735 a; Ara I 30; 36; 41; IV 15. Por. F. Robert Thymile, Paris 1939; R. Herzog, Die Wunderheilungen ron Epidauros, Pbilol. SuppL 1931; E. i L Edelstein, Asklepios, Batimore 1945; H. Gregoire, R. Goossens, M. Mathieu, Asklipios, Apollon Smintheus..., Bnuelles 1950; E. H. Ackerknecht, Das Reich des Asklepios, Bem 1963.

ASOPOS (Aao)nóę)-bóg rzeki o tej samej nazwie. W zależności od autorów przekazu uchodzi on za syna Posejdona i Pero, Zeusa i Eurynome lub też, podobnie jak wszystkie rzeki, Okeanosa i Tethys. Poślubił Meto-pe, córkę rzeki Ladon, i miał z nią dwóch synów, Ismenosa i Pelagona, jak również dwadzieścia córek. Diodor wymienia tylko dwanaście córek: Korkyra, Salamis, Egina, Pejrene, Kleone, Tebe, Tanagra, Tespia, Asopis, Sinope, Ojnia (lub Omia), Chalkis. Przypisuje się mu też niekiedy ojcostwo Antiope, matki Zetosa i Amfiona, oraz ojcostwo Platai, od której pochodzi nazwa miasta Plateje (-»też Ismene 1, a zwłaszcza Egina). os

Apd. SibUU 12,6; D. S. IV 72; Schol. in Pi. 0.6,144; /. 7.39; Ov.Am. III 6,3; Schol. in II. VI153; E. IA 697; Ant Lib. 38; Hyg. Fab. 52; Paus. IX 3, 3; por. C. M. Bowra, The Daughiers of Asopus, Hermes 1938, s. 213-221.

ASPALIS (AonaMę)—» Meliteus, syn Zeusa i nimfy Otreis, który był odżywiany w cudowny sposób przez rój pszczół w lesie, gdzie go porzuciła matka, wyruszył do Tesalii, aby założyć tam miasto, zwane Melitaja. Tam sprawował rządy jako tyran, kazał porywać młode dziewczęta i brał je w posiadanie. Spodobała mu się jedna z nich, Aspalis, córka niejakiego Argajosa, i rozkazał, aby mu ją przyprowadzono. Młoda dziewczyna powiesiła się, zanim przyszli po nią żołnierze. Brat jej Astygites przebrał się w strój siostry, pod którym ukrył miecz, i dał się uprowadzić, jak gdyby był AspaJidą. Następnie, gdy znalazł się przed obliczem tyrana, zabił go. Mieszkańcy miasta rzucili zwłoki do rzeki, a Astygitesowi oddali rządy. Gdy zaczęto szukać

zwłok Aspalis, spostrzeżono, że zniknęły, a bogowie zesłali na ich miejsce drewniany posąg, któremu składano cześć, os Ant. Lib 13.

ASSAON ('Aoońaw) - ojciec Niobe, według lidyj-skiej wersji mitu. Gdy zięć jego, Filottos, został zabity na polowaniu na Sipylos, Assaon usiłował związać się, w zbrodniczy sposób, ze swą rodzoną córką. Niobe odmówiła. Wówczas Assaon zaprosił dwadzieścioro dzieci Niobe na ucztę i wszystkie spalił. Z rozpaczy Niobe rzuciła się ze szczytu nadmorskiej skały. Assaon oszalał i również się zabił, os

Paitb. 33; por. schol. in A XXIV 613 i 617; in E. Ph. 159.

ASTERIA ( Aorepla) -1. jest córką tytana Kojosa i Fojbe, siostrą Latony, podobnie jak ona, córki Uranosa (Nieba) i Gai (Ziemi). Ponieważ kochał się w niej Zeus, aby mu umknąć, przemieniła się w przepiórkę i rzuciła się do morza, gdzie stała się wyspą o nazwie Ortygia (Wyspa Przepiórek), tą, która później, gdy Latona urodziła na niej dwójkę swych dzieci, została nazwana Delos. Ze związku z Persesem urodziła mu Hekate (tab. 32).

2. Inna Asteria (lub Asteropia), córka Dejona i Diomede, poślubiła Fokosa, syna Ajakosa; jest ona matką -» Panopeusa i -» Kiisosa (tab. 20 i tab. 30). os

1. Hes. Th. 414 a; Apd. BibL 12,2; 4; Hyg. Fab. 53; Serv. in Yerg. Aen. BI 73. - Latona, Apollon. Por. Ov. Met VI108. 2. -> Krisos.

ASTERION ('Aoxep(o)v) - lub też Asterios, syn Tek-tamosa, lub Dorosa, i córki Kreteusa, był królem Krety, który poślubił Europę po tym, jak została ona uwiedziona przez Zeusa. Asterion zaadoptował dzieci zrodzone z tego boskiego związku: Min osa, Sarpedona i Radamantysa (tab. 28). os

1. Apd. BibL m 1,2; D. S. IV 60. 2. Schol. in A XII 292.

ASTRA JA fAorpda) - imię Panny (gwiazdozbiór) z okresu, gdy panowała ona na Ziemi. Córka Zeusa i Temidy (Sprawiedliwość), siostra Wstydliwości (Pudi-citia), szerzyła wśród ludzi poczucie sprawiedliwości i cnoty. Tak było w okresie złotego wieku. Ale gdy śmiertelnicy zregenerowali się i zło opanowało świat, Astraja wstąpiła w niebo i tam przemieniła się w konstelację Panny. Niekiedy powiada się, że Astraja, zanim opuściła Ziemię, przebywała przez pewien czas na wsi wśród chłopów -* Iustitia. os

Hyg. Astr. U 25; Ov. Met 1149; Luv. VI19 n.

ASTYANAKS ('Aan)dva£)-syn Hektora i Andro-machy. Ojciec nazywał go Skamandrios, od nazwy rzeki, która płynęła pod Troją, ale ludzie, przez wdzięczność dla Hektora, nazywali go Astyanaks (Władca miasta). W scenie pożegnania Andromachy i Hektora występuje on jako małe dziecko jeszcze na rękach matki, niewinnie bawiące się pióropuszem hełmu ojca. Po śmierci Hektora i zdobyciu Troi wodzowie greccy, zwłaszcza Odyseusz, zażądali wydania Astyanaksa i zabili go zrzucąjąc ze szczytu wieży. Nowsze przekazy podają, że Astyanaks nie został zabity, ale założył nową Troję ( -» Askanius). os

A VI400 a; XXIV 734ń.; E. 7> passim; Paus. X 25,9;E. Androm. 10; Ov. Met XIII415; Hyg. Fab. 109; Schol. m A XXIV 735.