IMG59

wie badaniach. Natomiast dwa pozostałe sposoby niepożądanego ' zachowania stwierdzono w niewielu tylko badaniach, jednocześnie udowodniono raczej rzadkie ich występowanie wśród uczniów. Warto również podkreślić, iż zasygnalizowana tu klasyfikacja empiryczna, biorąc pod uwagę wyróżnione w niej sposoby zachowania agresywnego i powściągliwego, stanowi pewne wsparcie dla klasyfikacji zaproponowanej przez L. Bandurę, a także klasyfikacji A. Lewickiego (1957), O. Lipkowskiego (1976), M. Przetacznikowej i M. Susułowskiej (1974). Chodzi tu o klasyfikację dzieci trudnych na dwie grupy: agresywne i skłonne do wykroczeń oraz nieśmiałe i neurotyczne. Dwa pierwsze ogniwa (kategorie) przytoczonej klasyfikacji empirycznej wydają się poniekąd uzasadniać również zaproponowaną przez H. Eysencka typologię dzieci neurotycznych, obejmującą: 1) dzieci ekstrawer-tywne, skłonne do ucieczek i bójek, krnąbrne, kłamliwe i gwałtowne oraz 2) dzieci introwertywne, bardzo wrażliwe, popadające w depresję, zamknięte w sobie, cierpiące z powodu poczucia małowartościowości i nieśmiałe.

Przytoczone w mniejszym podrozdziale klasyfikacje nie wyczerpują — rzecz jasna — wszystkich znanych w literaturze naukowej podziałów dotyczących różnych przejawów nieprzystosowania społecznego. Na przykład pomijają klasyfikację etiologiczną, tj. podział ze względu na przyczyny powstawania trudności wychowawczych. Przykładem jej może być klasyfikacja przeprowadzona przez R. G. E. Mullera (1970), polegająca na rozróżnieniu tzw. zaburzeń biogenezy, których przyczyny tkwią w jednostce, i zaburzeń socjogenezy, których przyczyny leżą poza jednostką, czyli w środowisku społecznym. Niestety podział ten»budzi poważne zastrzeżenia choćby z tej racji, że każdy z przejawów trudności wychowawczych może mieć różne przyczyny. Ale pozostałe klasyfikacje nie są bez zarzutów. Pomijając jednak ich niedoskonałość, w tym także klasyfikacji empirycznej, trzeba przyznać, iż znajomość ich może w niemałym stopniu przyczynić się do lepszego rozpoznania trudności wychowawczych uczniów I tym samym do bordziej skutecznego ich pcatzwyrięiatiii

2ł