IMG59

_± POSTRZEGAJĄCY

s*mtm

97

i -'tereoiypizowaniu oraz ich związku ze sposobem rozumienia piętna i piętno Skupimy się głównie na reakcjach osób postrzegających na osoby piętnowani w czterech rozdziałach Części II rozważane są kwestie związane z reakcjami ludzi na far j bycia piętnowanym.

V ramach trójwymiarowego modelu piętnowania przedstawionego przez Dovi<M Major i Crocker w rozdz. 1, stereotypy i stereo typ izowanie mają - z perspektywy -postrzegającego” (tj. osoby, która ocenia piętnowanego) - związek przede wszystkim z piętnem -zbiorowym” (lub, w terminologii GoBmant, z piętnem „grupowym”), aj szczególnym naciskiem na procesy „poznawcze”. Pojęcie stereotypu” -tradycyjnie odnosiło się do rzekomego zbioru cech kojarzonych z określona grupą społeczną tc& typem osoby. Stereotypy mają związek z piętnowaniem w tym sensie, że reakcji piętnujących nie jest po prom reakcją negatywną (niechęć lub „dewaluowanie tozsę ■ośc”), lecz reakcją, która zakłada, że ludzi noszących jakieś piętno charakteryzot określony zespół cech (ze piętno pociąga za sobą określoną tożsamość społeczną'

Stereotypizacja i piętno grupowe są ze sobą ściśle związane ze względu na wspć mechanizm wnioskowania na podstawie przynależności grupowej. Badacze stereo tyj najhardziej interesowali się właśnie piętnem grupowym, o czym świadczy obszerni

»Schiller, Conway, 1999). Sądzimy więc, że stereotypy kulturowe częściej dotyczą ^społecznie identyfikowalnych grup (z piętnem grupowym, z podobnymi wadami na rpmar r-a;!—s=V.i;;7Trii;. Tn zsjnrerpsnwanie można łprwn wyjaśnić^ gS; charakteru) - i służą racjonalizacji i usprawiedliwianiu negatywnych postaw, 4fs-l grupowe piętno wiąże się ze stereotypami, które są zgodnie wyznawane i kulturom L-kryminacji, kontroli i/lub eksploatacji za pośrednictwem instytucjonalnej polityki-iii

przekazywane. Biali Amerykanie wyznają stereotypy dotyczące czarnych Amerykanów -V łudzi z bardziej specyficznymi „znamionami” (takimi jak zniekształcenia fizyczne),

które obejmują takie cechy, jak „lenistwo”, „wysportowanie” i „cwaniactwo” (żohy Denne, Elliot, 1995; Dondio i in, 1996; Wittenbrink, Judd, Park, 1997); stereotypy związane z płcią mają od pokoleń stosunkowo stałą zawartość (Lueptow, Garonch, Lueptow, 1995; Williams, Best, 1982).

Stereotypizacja jest także związana z piętnem opartym na wadach charakteru, choć w mniejszym stopnia Na przykład ludzie chorzy psychicznie nie są zazwyczaj] postrzegani jako zorganizowana grupa, a jednak zakłada się, że posiadają wspólne: negatywne cechy (Corrigan, 1998). Osoby poszukujące pomocy psychologicznej uważa sic często za defensywne, nieporadne, niepewne siebie, smutne, chłodne i nietowarzy£ ki: (Sibicky, Doridio, 1986). Lęk przed negatywnym postrzeganiem przez innych sprawia, że wielu ludzi wymagających pomocy psychologicznej, nie poszukuje takiej pomocy (Wills, 1983).

Natomiast różne formy brzydoty cielesnej (np. zniekształcenia twarzy, ślepota, bezpłodność) - być może dlatego że są bardziej specyficzne i występują rzadziej - są w mniejszym stopniu kojarzone ze spójnym zbiorem rzekomych cech. Postrzegający dzielą przekonanie, że osoby o zniekształconej twarzy są nieatrakcyjne, że osoby niewidome nie widzą, i ze ludzie bezpłodni nie mogą mieć dzieci, ale zazwyczaj nie wy ciągają dalej idących, ogólnych wniosków na temat tych grup. Przekonania dotyczące tych definiujących cech mają niewątpliwie negatywne zabarwienie i ktoś z tego rodzaju piętnem może być ogólnie spostrzegany jako: „przedstawiciel typu, który jest dewaluowany” (Crocker, Major, Sieele, 1998, s. 505). „Normalsi” mogą też zakładać, że osoby z tego rodzaju piętnem są nieszczęśliwe - i na tej podstawie wnioskować o innych ich cechach. Widoczne fizyczne piętno może w szczególności dostarczać informacji, które „ułatwiają zachowanie adaptacyjne” (np. pozwalają unikać chorych na zakaźne, phóroby;; w tym sensie można mówić o istnienia przekonań na temat tych rodza-Sfor piętna (Żebrowiez, 19%). Niemniej w przypadku bardziej indywidualnych [rodzajów piętru wyraźne, konkretne i zgodnie podzielane stereotypy występują rzadziej jniz w przypadku dwóch pozostałych kategorii piętna wyróżnionych przez Go1 Ipjlna (1963).

Podsumowując: stereotypizacja i piętnowanie - choć są pojęciami bliskoznacznymi H-nie są ze sobą tożsame. Czasami piętnowanie może się pojawiać pod oieobecaoić 5podzielanych zgodnie stereotypów; czasami - przypuszczalnie częściej - jego skutki są fjęjśle związane ze skutkami stereotypizacji. Na przykład Jones i współpraujwnicy [p984) piszą: „Zakładamy, że zawsze istnieje silna tendencja do przemieszczania się [reakcji piętnujących w kierunku stereotypów, które uzasadniają lub tłumaczą negatyw-f*ne emocje. Jest to prawdziwe zarówno w odniesieniu do stereotypów związanych 5 z uprzedzeniami rasowymi, jak i stereotypów, które pozwalają usprawiedliwić imikanir vosób fizycznie niepełnosprawnych” (s. 10). Ale powstawanie stereotypów kulturowych iĆ. wiąże się także ze społecznym wpływem i konsensusem (zob. także Jones i ił, 1994;

| .które wywołują bardziej bezpośrednie i łatwiej wytłumaczalne reakcje afektywne. W następnej części przeanalizujemy czynniki, które mają wpływ na związek między piętnowaniem a stereo typizacją.

| Co czyni piętno stereotypem?

Badacze zidentyfikowali cały szereg czynników poznawczych i motywacyjnych, Mr : odpowiedzialne są za powstawanie stereotypów (zob. Mackie i in., 19%). Wśeklttdj f ogólnych procesów w oczywisty sposób odnosi się do piętnowania. Na przykładl kiiA| piętno dotyczy charakterystycznej cechy fizycznej lub społecznej, cecha ta może jako bodziec uruchamiający społeczną kategoryzację- Kiedy inni zastają zaliczeni do grupy społecznej, zaczynają być postrzegani jako podobni do siebie i do prototypu grupy (Hogg, Hans, 1996), a różnice miedzygrupowe są wyolbrzymiane (Taifel, 1969). Kategoryzacja społeczna pociąga za sobą redukcję jednych informacji i artykutMjijg innych: pewne informacje dotyczące konkretnych jednostek gubią się, ale pozwala przyjąć założenie (często błędne), że każdy członek grupy posiada typowych dla tej grupy (Mackie i in., 19%; Speais, Haslam, 1997). Kateg«*y*<j| społeczna wpływa na sposób przetwarzania, przechowywania i odzyskiwania (Linville, Salovey, Fischer, 1986; Park, Rothbart, 1982; von Hippel, Sel Vargas, 1995), a także na sposób interpretacji i wyjaśniania zachowań (Hewstone, |

Maassi Acuri, 1996; Pettigrew, 1979). Skutki te są szczególnie silne, kiedjg posiada rzucającą się w oczy cechę (Taylor, 1981) - proces istotRf w przypadku ludzi z widocznym piętnem.