IMG69 (4)

PELOPIA 284

PELOPIA 284

wśród których figurowali Kalais i Zetes, Boreadzi; Kastor i Polydeukes, Dioskurowie; Telamon i Peleus, synowie Ajakosa; Herakles; Meleager, zwycięzca w rzucie oszczepem; Kyknos, syn Aresa; Bellerofont, który odniósł zwycięstwo w wyścigach konnych; w wyścigach zaprzęgów lolaos, syn Ifiklesa, pokonał Glaukosa. syna Syzyfa; Eurytos, syn Hermesa, zdobył nagrodę w strzelaniu z łuku, a Kefalos, syn Dejona, w strzelaniu z procy; Olympos, uczeń Marsjasza, uzyskał nagrodę w grze na aulosie; Orfeusz-w grze na lirze; Linos. syn Apolłona - w śpiewie; Eumolpos, syn Posejdona - w śpiewie z akompaniamentem (akompaniato-rem był Olympos). Niekiedy wymieniano także A tal antę, która podobno odniosła zwycięstwo w zawodach zapaśniczych nad Peleusem.

Za zamordowanie swego ojca A kast os wygnał z królestwa loikos — Medeę i -» Jazona, mb

OJ XI 235njApd.fi/6t l9.Sn.:27:IH9.2: Hes. Th. 993 n.: D.S. IV 50n..Hv%. Fah 12:13;24:273:Pius. II3.9;IV2.5: VS.2: 17,9 n.: VIII Ił. I n.: X 50.S: Wesiermann M\ih . p 385; Men Epar 108 n.;SchoL in IL X 334: EusŁ in Od. XI 253 p 1681; Ael. I H XII 42: Ari>l_ Poel XVI 1454b25(c>l nieochou.trae.S. Tyn>):Tzel. in Lyc. 175. Pi./*.4.129n. i schol.: AR 15 n. i schoUSen. in Vtij.Ecl IV 34;Ov. Met. VII297n.: Palseph. 41: E. SM 502 n.    *

PELOPIA (TlekóREUi)- 1. Matka -* Ajgistosa. którego poczęła mimo woli z kazirodczego związku z własnym ojcem — Tyestesem. Pelopia mieszkała w Sikyonie na dworze króla Tesprotosa. Będąc już w dąży z Ajgislosem poślubiła — Atreusa. Za jego pośrednictwem dokonała się zemsta na Tyestesie (tab. 2).

2. Córka Pełiasa i Anaksibii (tab. 21). Podobno miała z bogiem Aresem syna Kyknosa. mb

I. H>a_ Fah. 88:253: Ov. /bis 359: in E. Or. 14; AcUT/ XII42. 2. Apd. Bibl I 9. 10: Hyg. Fah. 24.

PELOPS (flćAoy) - syn Tantala (tab. 2). Matkę jego zwano bądź Klytia, bądź Euryanassa, Eurystanassa, Eurytemiste itd. Niekiedy uważano ją za córkę boga--rzeki azjatyckiej Paktolosa lub Ksantosa (rzeka w Troadzie). Pelops jako syn Tantala pochodził z Azji Mniejszej, a wywędrował do Europy w następstwie wojny prowadzonej przez Ilosa przeciwko Tantalowi. Przybywając do Grecji przyniósł ze sobą skarby, które nadały biednemu dotąd krajowi trochę wschodniego przepychu. Mówiono, że towarzyszyli mu wygnańcy frygijscy. Groby ich pokazywano w Lakonii jeszcze w epoce historycznej.

Podobno w młodości Pelops stał się ofiarą zbrodni, dokonanej przez swego ojca, Tantala, który zabił go, poćwiartował i przygotował z tego potrawę, którą podano bogom. Niektórzy mitografowie uważali, że Tantal tak postąpił z pobożności, ponieważ wówczas panował w jego królestwie głód i nie miał nic innego, by złożyć bogom w ofierze. Najczęściej jednak twierdzono, że Tantal chciał w ten sposób wystawić na próbę wszechwiedzę bogów. Wszyscy bogowie od razu poznali, jakie mięso im podano, i nikt nie tknął go z wyjątkiem Demetry, która wygłodzona spożyła mięso z ramienia, zanim się spostrzegła, co to było. Inne wersje wskazują tu na Aresa lub Tetydę. Bogowie jednak złożyli na nowociało Pelopsa i przywrócili mu życie. W miejsce nadjedzonego ramienia zrobiono mu nowe z kości słoniowej - relikwia, którą później pokazywano w Elidzie.

Po wskrzeszeniu Pelopsa Posejdon zakochał się w

nim, zabrał go na Olimp i uczynił swym podczaszym. Ale wkrótce odesłano go na ziemię, ponieważ jego ojciec posługiwał się nim, by wykradać bogom nektar i ambrozję i karmić nimi śmiertelników. Posejdon jednak opiekował się nim nadal i darował mu skrzydlate konie. Wspierał go w walce z -* Ojnomaosem o zdobycie Hippodamei (-* Myrtilos).

Pelops miał z małżeństwa z Hippodameją liczne potomstwo; poszczególni autorzy nie są zgodni co do ich imion; Atreusa, Tyestesa i Plejstenesa wymieniają wszyscy. Niekiedy dorzucano jeszcze — Chrysipposa (którego podają jako syna Pelopsa i nimfy Aksioche) i Pitteusa. Spośród jego córek Astydameja uchodziła niekiedy za matkę Amfitriona, Hippotoe za matkę Tafiosa, herosa eponima wyspy Tafos, którego miała z bogiem Posejdonem.

Imię Pelopsa jest związane z ustanowienim igrzysk olimpijskich. Był on pierwszym ich inicjatorem, potem igrzyska poszły w zapomnienie i podobno Herakles miał je odnowić na pamiątkę i cześć Pelopsa. Igrzyska te uważano niekiedy za igrzyska żałobne, poświęcone pamięci Ojnomaosa.

Od chwili rozpoczęcia wojny trojańskiej wieszczek Helen os podawał między innymi warunkami, które miały stanowić gwarancję ocalenia miasta, i ten, by kości Pelopsa (lub jedno z jego ramion) zostały przyniesione do Troi. Dlatego też te kości przewieziono z Pisy do Troady. W drodze powrotnej zostały zatopione podczas rozbicia okrętu, ale odnalazł je jakiś rybak.

Inny Pelops to syn Agamemnona i — Kassandry. mb

IL II104 n.;schol. ad 138; Cypr. fmcm.^,4; Pi.0.1,40 n. i schol.; E. 77" 387 n.; Schol. ad v. I; ad Or. 11; Hyg. Fab. 82: 83; Nic. Dam. fragm. 17; D.S. IV 74; Westermann, Myth.. p. 580;Paus. 141,5; II5,7; 6,5; 14,4; 15. I; I8,2;22,3;26,2;30,8;33,1; V 1,6 n.; 8,2; 10,6 n., 13,1 n.; 14,10; 16. 4; 17.7; 24,7; 25,10;27,1; VI19.6; 20.7; 20.17 n.; 21,6; 21.9; 21,11; 22,

I; 22,8; Vm 14,2; 14,11 n.; IX 40,11; X 18,2; Th. 19; Ath. XIV 625 e; Steph. Byz. s.v. netowiównaoę; Lyc. 152 n. i Tzet. ad lac; Posthom. 571-579; Chil. Vi 508-515; Serv. in Verg. Georg. III 7; Sexl. Emp. ddv. math. 112; Plin. XXVIII34; Apd. BibL II4,5 n.; D.H. V 17. Por. H. W. Parkę, The Bones of Pelops, Hertmathena 1931. s. 153-162; O. Borgers, La Lśgende de Pilops ... (por. Rev. Bel. Phil. 1936, s. 769); A. Lesky, Die griech. Pelopidendramen und Seneca s Thyestes, W.S. XLIII, s. 172-198; R. ValIois, Les origines des Jeux ólympiąues, 0 R.E.A. XXXI 1919, s. 113-133. -* Hippodameja 1.

*PEN ATY - bóstwa rzymskie, opiekujące się ogniskiem domowym. Z tego powodu często je łączono z boginią Westą; ale penaty pozostały bóstwami odmiennymi od larów. Podczas gdy lary przedstawiano, w formie posążków kultowych, penaty pozostawały długi czas „mocami” niewidzialnymi, abstrakcjami. Podobnie jak każdy dom posiadał swoje penaty, tak też państwo rzymskie miało swoje, przyniesione do Italii przez Eneasza. Penaty, przedstawiane jako posążki dwóch młodzieńców w pozycji siedzącej, miały swą świątynię na wzgórzu Ve!ia w Rzymie. Żadnego konkretnego mitu z tymi bóstwami nie wiązano, mb

Plaut. Merc 834 n.;Cic. Nal. deor. II68; Firm. Mat. Deerr. prof. rei. 14,1; Serv. in Vcrg. den. 111 12; 11 325; XI 211; Solin. I 22; D.H. I 68.

PENEJOS (nąveióę) - bóg-rzeka w Tesalii, uchodził za syna Okeanosa i Tethys. Zapoczątkował ród tesalski Lapitów. Ożeniony z Kreusą (lub z Filyrą) miał troje dzieci: Stilbe, Hypseusa i Andreusa (tab. 23). Przydawano mu także Ifis, która przez związek z Eolcm została matką Salmoneusa, i Menippe, żonę Pclasgosa. Bardziej znane byty jej dwie inne córki (które jej

przypisywano przynajmniej w późnych tradycjach) -* Dafne i -* Kyrene, matka -* Aristajosa. mb

Hes. Th 337 n.; D.S. IV 69; Hyg. Fab. 161; Verg- Georg. IV355; Paus.

DC 34.6; D.H. 128; Schol. in PI. Smp. 208.

PENELEOS (TIrivć>XG)ę) - heros beocki. wymieniany wśród zalotników Heleny. Syn Hippalkimosalub Hippalmosa. Niekiedy był umieszczany pośród Argonautów, ale przede wszystkim był sławiony w Iliadzie. Przyprowadził pod T roję kontyngent beocki, złożony z dwudziestu okrętów; zabił Ilioneusa i Lykona; sam został zraniony przez Polydamasa. O śmierci jego brak wzmianki w Iliadzie. Późniejsze poematy opowiadały, że zginął z ręki Eurypylosa, syna Telefosa (— Tisame-nos), opłakiwany przez Greków został zaszczycony oddzielnym grobem, podczas gdy większość herosów poległych na polu walki miała tylko wspólny grób.

Wersja trudna do pogodzenia z poprzednią (-» Eury-pylos) wymienia go wśród wodzów, którzy znajdowali się w drewnianym koniu i uczestniczyli w zdobyciu miasta, mb

n II494; XIV 487 n.; XVI335 a; XVH 597 a; D.S. IV 67; Hyg. Fab. 97; Apd. AM. 19,16; ID 10,8; Paus. IX 5, 15 n.; Q.S. VH104 n.; Diet. IV 17; TzeL Posthom. 648; Plu. Qu. Gr. 37.

PENELOPA (Ilr|veXÓ7CTi) — żona -* Odyseusza. Wierność jej dochowana mężowi, na którego czekała przez dwadzieścia lat, gdy był na wojnie trojańskiej, rozsławiła ją w opowieściach i w literaturze antycznej. Była omal że jedyną pośród żon herosów uczestniczących w walkach o Troję, która nie uległa demonowi osamotnienia. Opowiada nam o niej przede wszystkim Odyseja, ale istnieją pewne wersje lokalne lub później powstałe, które różnią się znacznie od wulgaty Homerowej.

Penelopa była córką -* Ikariosa, a zatem bratanicą Tyndareosa, Leukipposa i Afareusa (tab. 19). Matką jej była najada Periboja. Przez swego ojca Penelopa pochodziła ze Sparty lub też z Amyklaj. Ale -+Ikarios wygnany przez przyrodniego brata Hippokoona schronił się w Etolii u króla Testiosa. Tam poślubił Periboję i miał z nią prócz innych dzieci i Penelopę.

Istnieją wśród mitografów dwie główne wersje mówiące o okolicznościach małżeństwa Odyseusza i Penelopy; mówiono bądź, że za wstawieniem się Tyndareosa, pragnącego odwdzięczyć się Odyseuszowi za dobrą radę, — Ikarios zgodził się oddać swą córkę herosowi, bądź, że Penelopa była nagrodą w zawodach w biegu, w których zwycięzcą został Odyseusz. Wreszcie wersja niejasna, potwierdzona jedynie wzmianką u Arystotelesa, podaje, jakoby ojcem Penelopy był nie Ikarios, ale Korkyrejczyk zwany Ikadiosem, którego niesłusznie pomylono z Ikariosem. Tutaj uwidacznia się wpływ tradycji miejscowej, zaprzeczającej faktowi posiadania przez Odyseusza w Sparcie sanktuarium wzniesionego dla upamiętnienia spartańskiego pochodzenia jego żony (a wiadomo, że Sparta uchodziła w epoce klasycznej za kraj kobiet par excellence cnotliwych). Opowiadano też, że ojciec Penelopy nalegał, by pozostała przy nim w Sparcie, zamiast towarzyszyć mężowi do Itaki, ona jednak wybrała męża, dąjąc w ten sposób, po raz pierwszy, przykład swej miłości do męża.

Co do jej matki, to chociaż wersja najpowszechniejsza zwie ją Periboją, to niekiedy spotyka się imiona Dorodoche lub Asterodia. Także imiona jej braci i

sióstr, zarówno jak i ich liczba, różnią się krańcowo (-* Leukadios).

Wiadomo, że gdy Menela os przybywał do różnych miast w Grecji, ażeby przypomnieć dawnym zalotnikom Heleny o złożonej przysiędze, zobowiązującej ich do zemsty, Odyseusz usiłował udawać szalonego. To nie brak odwagi wstrzymywał go od udziału w wojnie przeciw Troi, ale miłość do żony, która dopiero co urodziła mu syna Telemacha. W końcu Odyseusz jednakże udał się na wojnę, zmuszony niejako podstępem -* Palamedesa. Powierzył wówczas dom i żonę swemu staremu przyjacielowi, -* Mentorowi. Penelopa stała się jedyną panią dóbr Odyseusza. Jego stara matka, AntiUeja, umarła ze zmartwienia z powodu syna, który przebywał tak daleko, a Laertes, ojciec, usunął się na wieś. Wkrótce Penelopa stała się przedmiotem coraz to bardziej uporczywych propozycji małżeńskich; młodzi ludzie z sąsiedztwa prosili o jej rękę. a gdy odmawiała, zadomowili się na dobre w pałacu Odyseusza, ucztowali i usiłowali zmusić ją do ostatecznej decyzji, równocześnie doprowadzając ją do rumy majątkowej. Penelopa czyniła im gwałtowne wyrzuty, ale to nie skutkowało. Uciekła się do podstępu; powiedziała, że wybierze jednego z nich wtedy, gdy ukończy tkać całun dla Laertesa, a to, co utkała w dzień, w nocy pruła. Ale w końcu, po ubiegu trzech lat służąca wydała sekret i zwłoka, wykrętnie zyskana, była nie do utrzymania.

Gdy Odyseusz powrócił, nie dał się zrazu poznać. Gdy on rozprawiał się z zalotnikami, Penelopa była pogrążona w głębokim śnie w swej komnacie. Potem dopiero Odyseusz wymienił swe imię. Początkowo wahała się, ale wreszcie poznała męża. Bogini Atena zatroszczyła się o to, by przedłużyć trwanie następnej nocy, tak więc małżonkowie mieli czas na opowiedzenie sobie o swoich losach.

Mówiono—ale tego epizodu nie opowiada Odyseja — że Nauplios, aby pomścić śmierć Palamedesa, rozpuścił pogłoskę, że Odyseusz poległ pod Troją. Wtedy to Antikleja popełniła samobójstwo. Penelopa podobno rzuciła się do morza, ale uratowały ją ptaki (mewy?), które podtrzymywały ją i złożyły na brzegu zdrową i całą.

Do tego samego cyklu pohomerowego należą opowieści mówiące bądź to o występnych miłościach Penelopy, bądź o jej przygodach po powrocie Odyseusza. Do tych pierwszych należy przede wszystkim opowieść, wedle której Penelopa oddała się po kolei 129 zalotnikom i z tych to miłosnych związków ponoć poczęła bożka — Pana. A oto inna wersja: Odyseusz po powrocie przekonał się, że Penelopa nie była mu wierna, i wygnał ją. Wówczas Penelopa schroniła się w Sparcie i udała się do Mantinei, gdzie zmarła i gdzie znajduje się jej grób. Lub jeszcze inna: Odyseusz zabił Penelopę, aby pokarać ją za występną miłość z Amfi-nomosem, jednym z jej zalotników.

Jeden z epizodów dotyczących okresu po powrocie Odyseusza opowiada, że miał on z Penelopą drugiego syna, Ptoliportesa. Następnie miał się udać do kraju Tesprotów. Po powrocie został zabity przez własnego syna -» Telegonosa. Wówczas Telegonos uprowadził Penelopę do Kirke, swej matki, i tam poślubił tę, która była pierwszą żoną jego ojca. Kirke przeniosła ich oboje do królestwa szczęśliwych, mb

Od. passim; Apd. Bdti III 10,6; 8: Ep. III 7; VII26 n.; Paus. Ul 1.4-12 I n.; 20.10 a; VIII 12.5 n.; Sery. in V«rg. .Im. U 44; Tzel. in Lyc. 772: