IMGC89

16 Wprowadzenie

I ością I wewnętrznym ładem. Nazywamy je strukturami społecznymi i zakładamy, że różnią się one między sobą zbiorem i składem konstytuujących je elementów. Nie przypisujemy im jednak ani jakiejś bezwzględnej stałości, ani niezmienności” (Rybicki. 1979, s. 543).

Strukturę charakteryzują naturalnie wyodrębniające się obszary społeczne. W obrębie struktur cechujących się wewnętrznym ładem, autor wskazuje trzy warstwy. Każda z nich składa się z elementów innego rodzaju oraz z charakterystycznych dla siebie sposobów wzajemnego powiązania części składowych. Pierwszą warstwę nazywa zbiorowościami społecznymi. Struktura jest tutaj rozumiana jako ilościowe i jakościowe cechy zbiorowości, takie jak liczba członków, ich własności demograficzne, cechy świadomości i działali, spełniane role społeczne itd. Strukturę określają również wewnętrzne i zewnętrzne warunki egzystencji zbiorowości.

Drugą warstwę struktury społecznej ustanawiają elementy kulturowe, czyli znaki. znaczenia i świat wartości. Rybicki wskazuje w niej dwie subwarstwy. Pierwszą z nich stanowią dobra kultury symbolicznej, czyli elementy posiadające znaczenie. Ze względu na owo znaczenie i sens, kształtują się określone preferencje oraz orientacje ludzi i ich działań. One składają się na drugą subwarstwę sfery kulturowej.

Trzecia warstwa struktury jest obszarem działań i zachowań społecznych (Kłoskow-ska. 1980). Zaliczane są do niej również zdarzenia przypadkowe oraz niezamierzone, ale zasadniczymi elementami tej płaszczyzny struktury są świadome działania nakierowane na cele określone przez działających. „Szczególne znaczenie wśród nich mają działania, które kształtują stosunki między ludźmi i które powołują do życia i utrzymują grupy społeczne" (Rybicki, 1979, s. 544). Zdaniem autora, działania dotyczące relacji międzyludzkich, na bazie których opierają się grupy społeczne. określają podstawową treść tej warstwy struktury społecznej. Co więcej, poprzez nie czynnie urzeczywistnia się społeczność, czyli określona zbiorowość o danym układzie kulturowym. Oznacza to, że działania kształtujące stosunki międzyludzkie są jawnym wyrazem głębokiej społecznej istoty danej grupy.

Analityczny charakter mają płaszczyzny struktury społecznej wskazane przez Rybickiego. Dlatego „całościami złożonymi” nazywa on „ustrukturalizowane obszary rzeczywistości społecznej” o trzech rodzajach porządków (Rybicki, s. 544). Jedynie ze względu na charakter elementów i ich właściwości dokonujemy wyodrębnienia zbiorowości raz - jako substratu społecznego, innym razem jako systemu znaczeń i wartości lub jako systemu działań społecznych. Całość o wykształconej strukturze (w trzech wskazanych płaszczyznach) jest społecznością ludzką. Należy ją badać zarówno w ujęciu diachronicznym jak i synchronicznym.

Synchroniczne podejście sprzyja badawczej koncentracji na analitycznie wyodrębnionych wymiarach struktury społeczności. Pytamy wówczas nie tylko o proste relacje między elementami każdej z warstw, ale i o związki oraz zależości między charakterem struktur każdego rodzaju danej społeczności. Natomiast badania dia-chroniczne służą odnajdowaniu prawidłowości trwania i prawidłowości zmiany społecznej. uchwycenie tego. co trwałe i stabilne oraz tego, co podlega modyfikacjom.

Zarówno trwałość, jak i zmienność świata społecznego ■ ■ strukturom społecznym. One stanowią o istocie pytań i O w socjologia formułuje kwestie zmierzające do wyjaśnienia zjawisk życia społaattSflpir^ Należy raz jeszcze przywołać G. Simmla z jego koncepcją dwajriMgo społeczeństwa i dwóch rodzajów rzeczywistości spoicc/nej. Struktury mrecaaąh^h' w płaszczyźnie względnie trwałych i abstrakcyjnych fana spoieczoyclk one czule i reagują na zdarzenia występujące w obszarze zachowań i działaś lott. Struktury odznaczają się pewną bezwładnością własną, w związku z czy jtSnS^H zachodzące w nich postępują niejako za zmianami i w ślad stycznej dla spontanicznej tkanki życia społecznego.

Rybicki również wskazuje na powyższy mechanizm przemian strulamy *pufcn»? ności ludzkich (Rybicki. 1979. s. 546-550); Co więcej, na bieżący tok zycu każdej zbiorowości składają się ciągi sytuacji społecznych. To poprzez nie i właśnie w adl realizuje się ..gorące" życie społeczne, silnie nasycone

niami o zindywidualizowanej treści. Zmienia się skład osobowy grapy. HjaWiąjM się nieznane dotąd sposoby reakcji, nowe zachowania tnp. wyrażenia tę/yłuiwe. odmienne od dotychczasowych preferencje kulinarne itp.t. Z czasem pewne z mch mogą nabierać trwałości, stawać się działaniami rutynowymi lub tarhn—lwij| usankcjonowanymi normami dobrego gustu czy obyczaju. Dopiero wtedy wnikają one w ukrytą tkankę życia społecznego. Nabierają charakteru strukturalnego w salsie głębokich, zobiektywizowanych reguł i relacji między kulturowymi elementami grupy, jej substrateni społecznym oraz podstaw działań i zachowań */jjemitych członków. Zatem zaczynają one działać regulująco na bieząigźyę^artiS^Bpaaa cje społeczne składające się na nie.

Istnieje pewna tendencja w socjologii rozłącznego ujmowania zjawisk strokto-ralnych od kulturowych. Odrębnie analizuje się strukturę społeczną od kultury, dzieląc życie społeczne na obszar strukturalny i warstwę kulturową. Należy podkreślić, że są to jedynie dwa aspekty zjawisk społecznych, różniące się naturą czy nuij charakterem ich tkanki. Struktura w wymiarze P. Rybickiego substratu społecznego jest uniwersalną właściwością życia gromadnego. Wytwarzają ją również cbiurowu śu zwierzęce, wśród których atrybuty osobnicze decydują o miejsca orazopannhlP do określonych przywilejów dystrybuowanych w stadzie (dostęp do paójmiMH satysfakcji seksualnej itp.) (Lorenz. 1975. Dembowski. 19511. Głębokie u gldy fhj rząd kujące społeczne zachowania członków zbiorowości wprowadzają również określony lad w systemie relacji międzyosobniczych. Zbiorowości ludzkie geaMjK0Kjij|H kulturę, która jest signum specificum gatunku homo sapiens. Pewnym wytworom grupy, zarówno materialnym, jak i świadomościowym jest przydawane znaczenia^ Ich sens i funkcja społeczna są zbiorowo określane. Wartości, normy i wzorce łcnhB^ rowc są niejako nakładane na system związków i zależnośc i między ludzkich. Żarem stają się one bądź kulturowymi podstawami. bądź tez stanowią kulturowe usankcjonowanie prawidłowości społecznej budowy zbiorowości i ładu zactawan jej człcnMllm W badaniach grup społecznych jedynie koncepcyjnie i analitycznie