IMGW33 123

iak w przypadku Gombrowicza). Rzecz jasna pojawiają w prosie Schulza takie sformułowania, które nawiązują rj., empirycznej sytuacji patrzenia Miklaszewski znajdował dla nich nawet analogie z techniką zbliżeń i oddaleń filmowych** Niewątpliwie są one kor etatem tendencji „realistycznych* w prozie Schulza, jednak pojawiają się rzadko w porównaniu z większością fragmentów opisowych. Nie wdając się w azcz*. gólowc analizy tej sprawy rzec można, ze jedynym uzasadnieniem opisów 2 perspektywy „oka nie patrzącego” jest ściśi, poetycki charakter tego motywu i to w dwojakim eensą Po pierwsze, aktualizuje on btblijno-romantyczny sens widzenia jako wyobraźni, jako „oka wewnętrznego”, o którym p_., lem przy innej okazji⁷". Motyw ten jest jednak całkiem zwv. czajny w liryce i nie byłoby potrzeby go tu przypominać⁷¹ aj, w prozie pisanej w pierwszej osobie i podporządkowanej wij* mnleniom . „powieść autobiograficzna”) obecność tego motyią, ma decydujące znaczenie dla struktury opisu. Sytuacja widz* nia jest bowiem podporządkowana w prozie Schulza przed, wszystkim mechanizmowi językowemu (choć jakże inaczej m, u Gombrowicza! > i to jest drugi sens słowa poetyckość. Dlitą opis w narracji Schulza, pozbawiony motywacji wiedzy i p% copcji empirycznej, okazuje się przede wszystkim funkcją ą* wisk lingwistycznych i narracyjnych.

Dla precyzyjnego przedstawienia specyfiki opisu w pną, Schulza konieczne jest jeszcze skrótowe przypomnienie kilku tą jakie juz pojawiły się we wcześniejszych analizach tej pracy

Nie ulega wątpliwości. Ze proza realistyczna XIX w. wypą cowala takie wzorce poszczególnych składników utworu ta: racyjnego. które do dziś uwalane są za uniwersalne i staną*., normy dla wszystkich późni ej s zy eh dokonań literacki:-W interesującym mnie tu przypadku budowy opowiadam* i opisu w tekście narracyjnym kilka aspektów poetyki proo ma znaczenie fundamentalne. Są one zresztą dobrze on

Miklaszewski. Cena . a. 290-291. Por. S. Chwin. .Cmsor mąi locje". Historia mstuki a historia medycyny. lw:l Czytani* Schulza (* cit.

"W rozdziale II.

⁷¹ O tym motywie w poezji Młodej Polaki zob. Podma-Kw*Uo«Ui cit . a. 252-260. Por. M Stała. Metaforo u* liryce Młodej Polstu MOsmm la idee nia poetyckiego. Warszawa 1988.

i opisane w pracach z zakresu teorii narracji. Do najbardziej niekwestionowanych należą wyznaczniki obu form pod a w-erych narracji Opowiadanie atuty prezentacji dynamicznego aspektu świata przedstawionego, tj głównie zdarzeń, akcji i fabuły utworu. Opis natomiast jest formą przedstawiania elementów pozazdarzeniowych, statycznych, a więc głównie stanów rzeczy, cech. wyglądów przedmiotów, czyli tzw. tła. Opowiadanie informuje głównie o czasowym charakterze elementów świata przedstawionego, tzn. służy prezentacji smian (następstwa, narastanie w czasie), opis zaś przedstawia właściwości elementów wyabstrahowane ze strumienia zdarzę-ntowo-Umatycznego. Gdy opowiadanie wyznacza temporalną budowę przekazu epickiego, to opis informuje o jego budowie przestrzennej. Stylistycznym korciatem opowiadania jest składnia werbalna (dominacja form czasownikowych), natomiast opi>u — składnia nominalna (głównie formy rzeczowników, przymiotników i imiesłowów).

Rzecz jasna, obie formy narracji dopełniają się wzajemnie, przenikają w swą budowę tworząc formy mieszane o nieostrych granicach. Niezależnie jednak od stopnia wzajemnych interpolacji, które precyzyjnie opisał Budzyk, niekwestionowana pozostaje odrębność obu form narracji. Dotyczy to nie tylko budowy morfologicznej, ale w głównej mierze funkcji wewnątrz tekstowych , które analizował Ph. Hamon⁷². Opis i opowiadanie pełnią bowiem w strumieniu narracji odmienne role .energetyczne*. Opis związany jest wyraźnie z retardacyjnym rozwojem narracji, podczas gdy opowiadanie decyduje o jego aspekcie akceleracyjnym.

Wcześniejsze analizy tekstu Ciompy ukazywały, jakie mogą być konsekwencje zawłaszczania przez opis stylistyczną i przedmiotową domeną opowiadania. Ta ostatnia także w przypadku Schulza jest szczególnie istotna. Jak się zdaje, fbrmalno-językowe zróżnicowanie między opisem a opowiadaniem wymaga tu stale dopełniania przez pojęcie Jcorelatów tematycznych*. One to właśnie decydują, że w strukturze narracji opowiadanie i opis nie są wymienne, że np. wtargnięcie wyznaczników opisu w przedmiotową domenę opowiadania (casus Dużych liter Ciompy) staje się natychmiastowym narusze-

^T* łlaaon op cit Por. Sławiński. Opis, op dl ora* O opisie, op. dt.

293

292