IMG032

czenfe, uznali za dokończenie rapsodu pierwszego²⁴. Rzecz jasna, iż nawet najdoskonalszy układ tekstu Króla-Ducha musi mieć w jakimś stopniu charakter hipotetyczny, skoro nie pochodzi od samego twórcy dzieła.

*

Jeden z wierszy Słowackiego z okresu mistycznego zaczyna się od słów:

Śni mi się jakaś wielka i przez wieki idąca Powieść ...”

To zapowiedź Króla- Ducha, nad którym poeta pracował od r. 1845 do końca życia. W tej „przez wieki idącej powieści” pragnął usłyszeć „ojczyzny nieśmiertelnej ... wielkie serce [...] ciągle w sobie bijące” ²⁶ oraz ukazać przeszłość kraju „teraz” zniewolonego:

[...] więc i wielki ów kraj teraz płaczący Wolności... i wierzbami rozwieszony nad grobem Zbudzę ...”

Przeszłość narodu wszakże, od zamierzchłych jego pranarodzin poczynając, ujawniła się w Królu-Duchu w poetyckich wizjach mistycznych, co zgodne jest z logiką tej epopei metempsychicznej, gdzie „wcielenia kolejne składają się na wyolbrzymioną całość ducha poety” ²⁸ jako naczelnego ducha w narodzie. Sięgając zaś do tak odległych czasów, do źródeł najdawniejszych Polski, Słowacki-mistyk „nie szukał wszakże tych źródeł w dokumentach”, lecz „za właściwsze uważał szukać ich w głębiach ducha własnego, w utajonych pokładach pamięci metempsychicznej” ²⁹. Jest on tu więc rewelato-rem odkrywającym tajemnice dziejów jemu tylko dostępne a pozostające poza granicami historycznego obiektywizmu. Mimo to jednak podkład treściowy Króla-Ducha stanowią w dużym stopniu dzieje bajeczne oraz pierwsze okresy historii Polski, o czym świadczą przede

** Zamieszczony w t. XVI Dzieł wszystkich, na czele rapsodów nie wydanych za życia poety, pt. Dokończenie [Rapsodu /].

¹¹ Dzieła wszystkie, t. XII, cz. 1, Wrocław 1960, s. 205.

*• Tamże, s. 205.

” Tamże.

** J. Kleiner, Juliusz Słowacki, jw., t. IV, cz. 2, s. 363.

" Tamże, s. 356.

wszystkim występujące tu postacie: Popiel, Lech, Wanda, Piast, Ziemowit, Mieczysław, Dobrawa, Bolesław Śmiały i jeszcze kilka innych. Potwierdza to również plan Rapsodu /, gdzie m. in. czytamy:

Poeta opisuje przyjście słowiańskiego ducha od Armenii. — Ukazanie się jego w rodzie i w królestwie Popiela. — Walkę jego z duchem napływowym Lecha. — Zwyczaje słowiańskie *°.

Zatrzymajmy się przy tym fragmencie planu pierwszej pieśni. Pierwsze zdanie zawiera w metaforycznym ujęciu wyraźną sugestię, że na obszarach Kaukazu, gdzie znajduje się również terytorium starożytnej Armenii, była kolebka Prasłowian. 0w „słowiański duch” pojawia się w drugiej oktawie pierwszego rapsodu Króla-Ducha w postaci Hera Armeńczyka^3l, by później wcielić się w Popiela:

Ja Her Armeńczyk leżałem na stosie

Trupem ... przy niebios jasnej błyskawicy,

Kaukaz w piorunów się ciągłym rozgłosie Odzywał do ech ciemnej okolicy.

Umieszczenie tego pierwszego „słowiańskiego ducha” i Popielo-wego poprzednika na Kaukazie ma niewątpliwie związek z od dawna znaną i dość rozpowszechnioną hipotezą o pochodzeniu Słowian, w szczególności zaś Polaków i Czechów, z terenów położonych między Morzem Czarnym i Kaspijskim; przewijała się ona w historiografii polskiej w różnych wersjach aż do połowy XIX stulecia. Gotfryd Lengnich za pierwotną siedzibę Słowian zachodnich uważał Kolchidę ^3Z, a od niego pomysł ten przejął zapewne Jan Skorski³³. Natomiast pod koniec XVIII w. (1797/8) odbył podróż na Kaukaz Jan Potocki w celu dotarcia do rzekomych źródeł Słowiańszczyzny ^M. Adam Naruszewicz z kolei, na którego niemal wyłącznie powołują się komentatorzy tego szczegółu Króla-Ducha, wywodził Słowian z Sarmacji,

⁸⁰    Dzieła wszystkie, jw. t. VII, s. 199.

⁸¹    Imię Hera przejął Słowacki, jak sam wskazuje w przypisie, z Rzeczypospolitej Platona, gdzie Her syn Armeniosa jest Pamfilijczykiem, w Krółu-Duchu zaś Armeńczykiem. Szczegółowe uwagi o tej postaci u Platona zob. w: A. Małecki, Juliusz Słowacki. Jego życie i dzieła w stosunku do współczesnej epoki, wyd. 3, Lwów 1901, t. III (rozdz. o Krółu-Duchu), s. 119-120; toż w: A. Małecki, Od antyku do romantyzmu, Warszawa 1979, s. 344-346. Zob. też J. Kleiner, Juliusz Słowacki, jw., t. IV, cz. 2, s. 373.

*• Zob. wyżej, s. 52-53.

⁸⁸ Zob. wyżej, s. 33-35.

³⁴ J. Potocki, Voyage dans les steps d*Astrakhan et du Caucase, Paryż 1826.

217