IMGg84

najbardziej szczegółowego. Jak pamiętamy, pojęcie ma cechy właściwe tylko sobie oraz pojęciu stojącemu wyżej w hierarchii. Lista nasza ma objąć hierarchicznie uporządkowane pojęcia stanowiące obiekt uczenia się i pojęcia z nimi powiązane.

3.    Sporządzić listę definicji tych pojęć.

4.    Ustalić cechy definicyjne i niektóre (ważne!) cechy zmienne (niedefini-cyjne).

5.    Zebrać przykłady danego pojęcia i nieprzykłady. (Nieprzykłady — jak lepiej nazwać obiekty nie będące desygnatami danego pojęcia, a używanymi w trakcie uczenia się pojęcia, aby wyeksponować ważną cechę desygnatu?).

6.    Ustalić najmniejszy, ale wystarczający do wydobycia wszystkich definicyjnych cech pojęcia zestaw przykładów i nieprzykładów.

7.    Ułożyć przykłady i nieprzykłady w pary (lub liczniejsze zestawy), w jakich będą prezentowane uczniom, i uporządkować je według założonej kolejności wydobywania cech pojęcia.

8.    W razie potrzeby zebrać zasady, w których funkcjonuje dane pojęcie (i ewentualnie pojęcia, z którymi nauczane pojęcie może być łatwo mylone).

9.    Przygotować w razie potrzeby (tzn. jeśli chcemy dobrze osadzić pojęcie w wiedzy ucznia i doprowadzić do tego, żeby w niej funkcjonowało) kilka ćwiczeń opartych na rozwiązaniu problemów, do których wykonania potrzebne będą uczniom nowe pojęcia.

10.    Zebrać zwroty i słowa, z którymi często bywa wiązane dane pojęcie, i ustalić związki między nimi a właściwościami definiującymi pojęcia (np. z okazji pojęcia „serce”: sztuczne serce, nie mieć serca, dzielić z kimś serce, serce jako synonim dobra).

PRACA Z UCZNIAMI

U uczniów szkoły średniej i najstarszych uczniów szkoły podstawowej opanowywanie pojęć przebiega tak, jak pokazuje schemat na stronie obok.

Działania nauczycielskie mają zawsze na celu: wywołać, ukierunkować i pomóc w utrzymaniu kierunku czynności ucznia prowadzących do opanowania materiału nauczania. Schemat określa ramy, w obrębie których pracuje nauczyciel. Jego pracę z uczniami prowadzącą do opanowania pojęć można przedstawić w postaci kroków, których kolejność może się zmienić i w obrębie których może wykonywać bardzo różne działania w zależności od rodzaju pojęcia, przyjętej strategii i możliwości uczniów.

1*. Wywołanie nastawienia do uczenia się danych pojęć i sprawdzenia wiedzy uprzedniej.

2*. Uzupełnienie wiedzy uprzedniej do poziomu koniecznego, aby można było rozpocząć pracę nad przewidzianymi pojęciami.

3*. Wprowadzenie zapowiedzi organizującej.

Przypomnijmy sobie, jak przebiegają pierwsze etapy nauczania i uczenia się nazw i Taktów.

Zwrócenie uwagi na mniej oczywiste cechy danej klasy obiektów Odróżnienie przykładów od nicprzykładów Zapamiętanie odróżnionych przykładów Uogólnienie, że dwie różne formy danego przykładu są tym samym obiektem I Uogólnienie, że dwa (lub więcej) przykłady są ekwiwalentne i należą do lej samej klasy rzeczy

opamiętanie nazw cech *

*

Zapamiętanie nazwy pojęcia ■*—

-► Odróżnienie cech pojęcia na drodze operacji

indukcyjnych: zakładanie hipotetyczne definicyjnych właściwości pojęcia i reguł klasyfikowania obiektów jako desygnatów pojęcia; zapamiętanie tych hipotez, ocenianie hipotez przy użyciu przykładów prawdziwych i fałszywych; wprowadzenie do wiedzy wspólnych cech desygnatów oraz reguł ich rozpoznawania

Wprowadzenie pojęcia

dedukcyjnych: przyswojenie nazwy pojęcia, definicji, słownego opisu przykładów i nie-przykładów; zapamiętanie materiału słownego, ocenianie przykładów i nicprzykładów ze względu na obecność cech definicyjnych

▼

Rozpoznawanie przykładów i nicprzykładów

Źródło: H. Klausmeicr Instructionul designe and leaching of concepls. W: J. Levin, V. Allen Cognilńe leaming in children. Theories and strategiem. New York 1976.

4. Omówienie z uczniami nazwy pojęcia, słów i zwrotów kojarzących się i pojęciem, najbardziej znanych sytuacji, w których pojęcie się pojawia, najważniejszych lub najwyraźniejszych cech pojęcia, reguł, w których odgrywa rolę, i problemów, do których rozwiązania może być potrzebne.

5a. (tok dedukcyjny) Ekspozycja definicji pojęcia, którą może podać nauczyciel lub którą uczniowie mogą wydobyć z jakiegoś tekstu.

Sb. (tok indukcyjny) Ekspozycja przykładów i nieprzykładów pojęcia bardzo od siebie oddalonych i różniących się kilkoma ważnymi cechami.

6a. Prezentowanie przykładów i nieprzykładów różniących się (w parze) jedną cechą definicyjną, przechodząc od różnic najłatwiejszych do wychwycenia do różnic najtrudniejszych. Pary są tak zestawione, żeby cechy niedefinicyjne kłopotały uczniów. Nauczyciel lub uczniowie wskazują przykłady, nazywają eksponowane w nich cechy, określają w nieprzykładach cechy różniące i cechy niedefinicyjne identyczne z występującymi w przykładach.

6b, Z serii przykładów eksponowanych przez nauczyciela uczniowie wyprowadzają wnioski co do cech definicyjnych, stawiając hipotezy o tym, które zcech przykładów mogą być cechami definicyjnymi. Unika się stosowania w tym momencie nieprzykładów.

7a. Sformułowanie reguł odróżniania przykładów od nieprzykładów 7b. Formułowanie hipotetycznych definicji pojęcia i hipotetycznych reguł

117