IMGt16

”* | kiedy fonemom mowy dźwiękowej odpowiadają stosowne HP***Ib różniące się od alfabetu.

4J.J. Kmemone systemy znaków^{1 2}”

tZn&ki ręczno-nstne dra Jana Siestrzyńskiego

Jan Siestrzyński był zdecydowanym zwolennikiem metody dźwiękowej, pl^b z tym obejmował swymi zainteresowaniami także problematykę odczytywania z ust. Uważa! jednak, że przyswojenie umiejętności odczytywania z ust jest niezwykle trudne dla dzieci niesłyszących. Także niekiedy przesadny sposób arty kulacji, jaki stosuje wielu nauczycieli w celu ułatwienia dzieciom odczytywanie z ust jest dla niego „nienaturalnym i niewłaściwym [mowie naszej”, w związku z tym: „Najlepiej by było obejść się bez takich nadzwyczajności i jak najwcześniej uw agę dziecięciu na organy i czystą mowy naturę zwracać, do czego jedynym i najlepszym środkiem są (...) ręczno-tetae-znakr² . W wyniku przeprowadzonej analizy fonetycznej języka polskiego, J. Siestrzyński wyróżnił 7 liter i odpowiadających im siedem podstawowych znaków ręczno-ustnych. Inne znaki ręczno-ustne są od znaków podstawowych pochodne. Są to litery" < ch, f m, p, i, I, r >. Spośród odpowiadających im 7 znaków jedynie trzy odnoszą się wyłącznie do tych sanych liter. Są to znaki spółgłosek < ch, I, r >. Znak litery < ch > wyraża gest chuchania, znak litery < 1 > - układ wszystkich palców razem ugiętych, kciuk zaś jest od nich oddalony: znak litery < r > - oznacza palec wskazujący naśladujący drżenie języka. Miejsce tych znaków .jest przy ustach”. Inne znaki oznaczają dwie bądź więcej liter i jako pochodne od znaków podstawowych są podobne do nich, np. litery < p, t,k > oznacza ten sam wyprosto-wany palec wskazujący przez uderzanie nim odpowiednio: w wargi, w kąt eegowy, za policzkiem i odrywanie. Znaki liter < b, d, g> różnią się od po-przednich tytko przez ugięcie palca wskazującego. Znaki liter < m,n> określa zgięty palec przy nosie z uwagi na możliwość ich odróżnienia za pomocą informuje dziecko czy nauczyciel ma zamknięte usta, czy ||H|!finawia spółgłosko < m >. Znak przy literze < n > ma pomóc w odróż-

joiu litery < / >. Znak litery </> wyraża wyprostowana ręka. Ma on n*j- ^r "Jiecej znaków pochodnych oznaczających litery: < w, *, z, 5:, ż >.

j, Siestrzyński uważał, że stosowanie w praktyce szkolno-wychowawczej opracowanych przez niego znaków ręczno-ustnych miało umożliwić dziecku:

-    zwrócenie uwagi na twarz nauczyciela, na narządy artykulacyjne i ich ^jonowanie,

i rozróżnianie poszczególnych liter,

-    zaś nauczycielowi, w zależności od postępów ucznia w odczytywaniu 2ust, stopniową rezygnacją z ich wykorzystania na rzecz odczytywania z ust Ijez pomocy znaków rączno-ustnych.

Nauczanie odczytywania z ust było przez J. Siestrzyńskiego metodycznie opracowane. W miarę postępów uczniów w odczytywaniu z ust, nauczyciel stopniowo rezygnuje ze stosowania znaków ręczno-ustnych przechodząc do ćwiczeń w identyfikowaniu najpierw poszczególnych liter, później sylab j wyrazów z ich desygnatami przedstawionymi na kolorowych obrazkach, jakie dzieci niesłyszące miały przed sobą. J. Siestrzyński nie uznawał daktyłologii.

System językowo-daktylologiczny Georga Forchhammera

Dr Georg Forchhammer (1861-1938) duński nauczyciel, były dyrektor r szkoły dla głuchych w Nyborg i zakładu dla głuchoniemych w Fredericia, w opublikowanej w 1903 r. pracy Uber die Notwendigkeit sicherer Mitteilungs-mttel im Taubstummeminterricht (O konieczności pewnego środka przelana hi nauczaniu głuchoniemych) wyłożył podstawy swej oryginalnej metody zwanej przez niego systemem językowo-daktylologicznym |Mund-hand System). Celem jego metody jest „uwidocznienie oku głuchego całej mechaniki mówienia, której ruchy zewnętrzne są przedstawione bezpośrednio, wewnętrzne symbolicznie”¹⁴⁰. Założeniem wyjścio wym jego metody jest pogląd, że: -głuchota wyklucza oddziaływanie mowy na zmysły,

-oddziaływanie mowy na zmysły warunkuje jej zrozumienie; -zrozumienie mowy warunkuje jej stosowanie.

I Swój system określa jako „powiązanie naturalnej mowy z systemem I drobnych, dyskretnych znaków palcowych” . W praktyce system polegał na ukazywaniu przez nauczyciela za pomocą dłoni trzymanej na poziomie obojczyków, pod brodą określonych umownych znaków, które informowały ucznia, jaka głoska — np. < t, d > — jest artykułowana. Dziecko miało przy-

1

: M. Jędrzejczak. Kinemy - Artykuiacyjno-wizualne znaki językowe istotne UlpiMdi mowy z ust przez głuchych, „Acta Universitatis Wratislaviensis” l Prace Psychologiczne XXXVIII, Wrocław 1994, a także: M. J ędrzejczak, ffilHhahMzy-Pńwaf Linguistlc Sigm in the Process of Lip-Reading, „Polisli

2

jj*pracy wykorzystano tłumaczenie niemieckie: G. Forchhammer, Abstbmmd Mundhandsystem, Iseipzig Fredericia 1923; G. Frchhammer, Tauh J tcht Abhancllungen, Leipzig 1930, s. 3.

0. Forchhammer, Absehen und Mundhandsystem..., s. 3.