IMGt98 (3)

Monte Bćgo i Va) Ca mon i ca

Oryginalnym zjawiskiem cywilizacyjnym, ewenementem na skale europejską powstałym w tym środowisku, są słynne sanktuaria górskie z rytami naskalnymi w Monte Bógo (w Alpach Liguryjskich koło Ventimiglil) i Val Camonłca (w dolinie rzeki OgUo w Alpach Lombardzkich). Są to obiekty

0    wyjątkowym znaczeniu informacyjnym. Ich geneza tkwi wprawdzie jeszcze w eneolicie (zwłaszcza Monte Bógo), ale największy rozwój przypada na wczesną epokę brązu. Świadczą o tym przedstawienia bereł sztyletowych o formach nawiązujących do okazów znanych z kręgu unfetyckiego

1    kultur pokrewnych (Straubing i inne). Sanktuarium w Val Camonica funkcjonowało ponad 2000 lat do przełomu er. Galerie z Monte Bógo (36 tys. przedstawień) i Val Camonica (20 tys.) są jednymi z najważniejszych w Europie przejawów ikonografii antropo- I zoomorficznej w tzw. sztuce naskalnej. Dominują w niej wyobrażenia zwierząt, tak hodowlanych, jak I łownych, postaci ludzkich (np. wojowników) a także przedmiotów (np. sztylety, siekiery) l ciał niebieskich (Słonce), przedstawionych w konwencji realistycznej. W niektórych scenach przejawia się, często w ujęciu ekspresy), nym, wątek narracyjny (sceny walki, procesje, ceremonie po-grzebowe. zaprzęgi z wozami, z radłem, jeźdźcy itp.). Poza konwencją ujęcia, niezwykle charakterystyczny jest właśnie zestaw tematyczny przedstawień, ilustrujący jakby sfery życia objęte zabiegami magicznymi. Nie brak również przedstawi eń symbolicznych i symboli słonecznych oraz motywów geometrycznych, typowych zwłaszcza dla wcześniejszego okresu funkcjonowania sanktuarium.

mi, pod którymi kryły się konstrukcje kamienne. Tak jak w kręgu mogiłowym były to najczęściej kamienne kopce w centrum i kręgi na obwodzie kurhanów. Składane w nich pochówki szkieletowe (wczesne) były bogato wyposażane w broń, m.in. krótkie. trójkątne sztylety i narzędzia, a później głównie w ozdoby i części stroju. Obok tradycji środkowoeuropejskich w wytwórczości brązowniczej, silnie był jednak zaznaczony koloryt bałkański. Wyrazem tego może być np. obecność - obok typowych dla Europy Środkowej szpil do spinania wierzchniego okrycia - jednoczęściowych zapinek pełniących tę samą funkcję w kręgu śródziemnomorski m. W tej części północ-iiyr h Bałkanów, w {różniejszych fazach epoki brązu, zaznaczyła się niezwykła stabilność sytuacji kulturowej i osadniczej. Kultura Glasinac rozwijała się tu bez większych zakłóceń przez, cały młodszy brąz, az po wczesną epokę żelaza włącznie.

Cywilizację epoki brązu na terenie północnej Italii zapoczątkowała kultura Polaka. Proces jej powstawania był niezwykle złożony, przy czym za impuls pierwotny należy uznać oddziaływania postvućedolskie nakładające się na miejscowe ugrupowania ._x-faM«roeneolityczne kultur typu Remedello i Lagozza. Istotne znaczenie dla oblicza kulturowego tych obszarów, zwłaszcza dla charakteru wytwórczości brązowniczej, miały jednak oddziaływania z północy, z kręgu unietyckiego, a zwłaszcza z kultury straubińskiej. Zmarłych grzebano niespalonych, niekiedy również pod kurhanami. Kultura Polada obejmowała całą Nizinę Nadpadańską aż po Piemont. Znana jest ze stale zamieszkiwanych osiedli otwartych, a w północnych, przyalpejskich rejonach również z osad nawodnych - palafitowych. Przy osiadłym trybie życia podstawą egzystencji jej twórców było przede wszystkim rolnictwo [Monte Bego i Val Camonica].

kultu

Polał

osiedla obronne tzw. terra mat

Przed połową II tysiąclecia BC, sytuacja kulturowa w północnej Italii uległa istotnym przemianom. Nie można wykluczyć, iż był to efekt napływu na te tereny nowych ęrup ludności (zza Alp?, z Kotliny Karpackiej?). Na Nizinie Nadpadańskiej pojawiły się wówczas wielkie, silnie umocnione osiedla obronne, tzw. terra marę. Były one zabudowane gfcworokątnymi budowlami oraz długotrwale i intensywnie zamieszkiwane. i funkcji i formy przypominają one naddunajskie telle. Zakładano je najczęściej nad brzegami rzek i bagien, często na drewnianych podwalinach rusztowych. Obok nich, zwłaszcza nad jeziorami strefy alpejskiej, występują również klasyczne osiedla palafi-towe. Dominujący wcześniej zwyczaj grzebania zmarłych niespalonych, został z czasem (po połowie II tysiąclecia BC) zastąpiony przez kremację, która niebawem upowszechniła się w całej Italii.

nowe ugrupowania kulturowo-osadnicze w północnej i środkowej Itaki

Impulsem dla tych przemian były oddziaływania wywodzące się ze środowiska środ-koWBjftiropejskic h kultur pól popielnicowych. Ujawniły się one w okresie BrD (XIV--Xm wiek BC?), w postaci brązowych importów typowych dla obszarów północnoal-pejskich w fazie Rigsee. Zapewne w XDI wieku BC na tereny północnej Italii zaczęły przenikać grupy ludności południowoniemieckiej (od strony północno-zachodniej do PiemontuBmOdkowodunajskiej (od strony północno-wschodniej przez Słowenię albo dolinę Innu i przez Brenner) kultury pól popielnicowych. Na XII wiek BC należy datować przemieszczenia grup ludności ze środowiska kultury Belegiś, wraz z którymi przeniknęły na tereny północnej i środkowej Itafii charakterystyczne dla stylu guzowego formy naczyń (tzw. popielnice typu Villanova). Wydarzenia te stanowiły istotny impuls w rozwoju cywilizacyjnym tej części Italii. Pod wpływem tych czynników ukształtowały się tam nowe ugrupowania kulturowo-osadnicze, takie jak kultury: Este (północno-wschodnia Italia, zachodnia Słowenia), Melaun (północne Włochy) i Golasecca (Lombardia, Piemont i północna część Niziny Nadpadańskiej). Na południe od Padu ukształtowała się w tym okresie kultura protovillanova. Wszystkie te kultury reprezentowały model cywilizacyjny typowy dla kręgu popielnicowego.

Ultima Thule epoki brązu - atlantycka Europa jako surowcowe peryfeńum

Mimo znacznego potencjału bogactw naturalnych (miedź, cyna, złoto), odgrywanych strategiczną rolę w procesach kreacji wzorców cywilizacyjnych epoki brązu, Europa Zachodnia przez cały ten okres pozostawała właściwie w deniu najaktywniejszych ośrodków z działających w centrum kontynentu. Zadecydowało o cym zapewne peryferyjne położenie w stosunku do najaktywniejszych ośrodków cywilizacyjnych, zarówno ze świata wysoko rozwiniętych kultur basenu Morza Śródziemnego, jak i powiązanego z nimi europejskiego interioru. Obszary Półwyspu Iberyjskiego, częściowo Francji i Wysp Brytyjskich były raczej strefą docelową, objętą wyselekcjonowanymi przejawami aktywności ludzkiej, niż miejscem globalnego krzyżowania się i ku-

407