Kalecki
5

Na marginesie planu Papena'’ (1932)

1. Powtarzane często przez „sfery gospodarcze” twierdzenie, iż zmniejszenie „ciężarów podatkowych” jest najlepszym środkiem przezwyciężenia kryzysu, nie wytrzymuje próby ścisłej analizy ekonomicznej. Redukcja podatków bezpośrednich połączona być musi albo ze zmniejszeniem wydatków państwa, albo też ze zwiększeniem obciążenia podatkowego warstw pracujących. W obu wypadkach dozna skurczenia popyt na wyroby przemysłowe, których ceny przeto poczną spadać; to, co zarobią „sfery gospodarcze” na „rozluźnieniu śruby podatkowej”, utracą wkrótce na skutek spadku cen. Będą następowały tylko pewne przegrupowania w podziale zysku, globalna jego wielkość nie ulegnie jednak istotnym zmianom: poprawa rentowności, która stanowić miała punkt wyjścia do poprawy koniunkturalnej, nie nastąpi.

Część pierwsza planu Papena¹ dotyczy właśnie sztuki obdarzania przemysłu. Dar z podatków bieżących byłby, jak to widzimy, kruchy; koncepcja planu Papena polega przeto na darowaniu podatków przyszłych. Przy wpłacaniu podatków bieżących otrzymuje się na pewną ich część zaświadczenia podatkowe, którymi można będzie opłacać podatki w latach 1934—1939. Jakkolwiek każdy z przemysłowców wolałby niewątpliwie, by zwolniono go z podatków w teraźniejszości, a nie w przyszłości, to dla ogółu przemysłu główną zaletą odciążenia jest właśnie — choć brzmi to paradoksalnie — fakt, że nie jest ono efektywne. Zaświadczenia o zwolnieniu z podatków, ważne w latach przyszłych, zaksięgowane zostaną przez przemysłowców jako zysk, nie będzie nato-

J Omawiamy tu tylko pierwszą część planu Papena, dotyczącą bonifikat podatkowych. Jest to najważniejsza, najbardziej oryginalna i najbardziej rzeczowa koncepcja projektu. Zawarte poza tym w planie premiowanie zatrudnienia może być uważane raczej za wypaczenie tej koncepcji.

miast następował spadek cen wywołany przez redukcję wydatków państwowych lub silniejsze obciążenie podatkowe warstw pracujących. W ten sposób podniesiona zostanie rentowność, a raczej wydawać się będzie, że została podniesiona: realne zwiększenie globalnej rentowności następuje dopiero wtedy, gdy zwiększa się produkcja ogólna i udział w niej zysku. Ale to „papierowe” zwiększenie rentowności jest całkowicie realne dla każdego przedsiębiorcy i przeto stanowić będzie bodziec do zakładania nowych przedsiębiorstw bądź do rozszerzania lub przynajmniej do renowacji już istniejących zakładów. Są to procesy będące właśnie podstawą normalnego przejścia do poprawy koniunkturalnej.

Przy omawianiu planu Papena kładziono często nacisk na uzyskiwanie przez przemysłowców w bonach podatkowych środków na inwestycje, ponieważ bony te można zastawiać, sprzedawać na giełdzie itd. Tymczasem sprawa ta jest raczej podrzędnej natury. Zasadniczymi warunkami dokonywania inwestycji są — wola przedsiębiorców w tym kierunku oraz dostateczna pojemność rynku pieniężnego czy kapitałowego. Jeżeli rynek ten będzie dostatecznie pojemny, to można znaleźć na nim tani kredyt, trzymając bony podatkowe w kasie; przy wszelkich zaś udogodnieniach w obrocie tymi bonami nie obejdzie się bez inflacji kredytowej, m.in. bez zwiększenia kredytów banku emisyjnego i obiegu pieniężnego.

Zbliżamy się tu do zagadnienia walutowego. Plan Papena, tak samo jak każdy inny projekt „nakręcenia koniunktury”, musi narazić na szwank sytuację walutową, jeśli nie nastąpi jednocześnie dopływ kapitałów z zagranicy. Z jednej strony występuje bowiem w związku ze wzrostem wytwórczości — który wszak jest celem projektu — zwiększenie obiegu pieniężnego, z drugiej — odpływ złota lub dewiz na skutek „pogorszenia się” bilansu handlowego. To ostatnie będzie następowało, nawet jeśli przy poprawie sytuacji gospodarczej ceny tylko nieznacznie się podniosą, tak iż zdolność eksportowa pozostanie nie zmieniona: wraz z rozszerzeniem wytwórczości wzrosnąć bowiem musi import szeregu surowców i półfabrykatów nie wytwarzanych w kraju, a będących niezbędnym składnikiem produkcji.

2. Plan Papena odbiega znacznie od hitlerowskiego programu gospodarczego, który obejmował finansowanie wielkich robót publicznych drogą emisji pieniądza, tzn. projektował „nakręcenie koniunktury” za pomocą pewnego typu inflacji pieniężnej. Walka między Papenem