KB0011

]Vtiniatury Kodeksu Behema świadczą o ogromnym przewrocie, jaki się dokonał w umysłowości artystów polskich na przełomie wieków XV i XVI. Poraź pierwszy spotykamy się w dziele sztuki na terenie Polski stworzonym z gloryfikacją pracy ludzkiej i wyobrażeniem życia codziennego w jego najrozmaitszych przejawach jako tematem dla siebie. Do czasu powstania Kodeksu nawet tak świecki gatunek artystyczny jak portret związany był z malarstwem religijnym. U stóp Madonny lub świętych widać czasem drobną figurkę klęczącego donatora.

Sceny rodzajowe w Kodeksie Behema dowodzą, że punkt ciężkości zainteresowań przesunął się z tematyki religijnej na żywą i bezpośrednią rzeczywistość. Sztuka malarstwa książkowego przestała szukać wyłącznie w scenach z historii świętej pretekstów do wyobrażania otaczającego świata, nieprzebranego bogactwa jego form i uroków. Po raz pierwszy sięgnął malarz do bujnego życia swojej klasy i przedstawił je z podziwu godną dokładnością i realizmem. Miniatury Kodeksu Behema są zupełnie świeckie w treści i zdecydowanie realistyczne, jeżeli idzie o artystyczne ujęcie tej treści. Przedstawieni są ludzie podczas procesu wytwarzania dóbr materialnych, a struktura społeczna Krakowa ukazana jest przez zróżnicowanie funkcyj, stroju i postawy klienta — dostojnika świeckiego lub duchownego, majstra, jego rodziny, czeladzi, kupca i poza klasami stojącego błazna.

Kształtuje się wówczas nowa świadomość mieszczaństwa, które nabiera poczucia swej ważności i siły. Mieszczanie są bankierami monarchów, prowadzą wielkie i rozległe interesy. Widomym wyrazem wzrostu siły ekonomicznej i społecznej samowiedzy mieszczaństwa polskiego jest powstanie naszego Kodeksu, który bogactwem i wartością artystyczną swych miniatur nie ustępuje rękopisom wykonywanym współcześnie na Zachodzie dla panujących. Nowatorska rola autora miniatur Kodeksu Behema da się porównać, jeżeli idzie o malarstwo z tej strony Alp, tylko z wyjątkową rolą, jaką w Niderlandach odegrał Bosch, o którym trafnie po-

14