kem112

Wanargand 222

Rzeki Wanów 0, która wpada do Morza Czarnego i oddziela Europę od Azji (najbardziej zachodnią część tego kontynentu zajmowali Asowie). Najprawdopodobniej na terenie Wanaheimu stał pierwotnie pałac —» Njórda —> Noatun, po —> wojnie Asów / Wanami włączony do Asgardu.

WANARGAND (Vamirgandi)_y jedno z imion —> Fenrira pochodzące od nazwy rzeki Wan (Van „Nadzieja”) powstałej ze spływającej z rozwartego pyska potwora jadowitej piany oraz stisl. gandr „czarnoksięstwo, magia; potwór, wilk”. Imię to znane jest tylko z oznaczającego -» Lokiego kenningu (rodzaju peryfrazy) faóir Vanargands „ojciec Wanarganda”.

WANLANDI (Vanlandi), syn —> Sweigdira, szósty władca (dróttinn) Swej ów (Szwedów) z dynastii Ynglingów (zob. Yngwi¹), wielki wojownik i podróżnik. W Finnlandzie (zob. Finnowie) poślubił Drifę (Drifa - „Zamieć”), córkę Snjara (Snjar - „Śnieg”) i spłodził z nią —> Wisbura, ale wkrótce opuścił żonę obiecując powrót po trzech latach. Minęło jednak lat dziesięć i wówczas Drifa wysłała do niego syna, sama zaś przekupstwem zmusiła wiedźmę Muld do zastosowania czarów (zob. magia), które albo zwabiłyby małżonka do Finnlandu, albo wywołały jego śmierć. Przebywający w —> Uppsali Wanlandi niespodzianie zapragnął wrócić do żony, ale przyjaciele odwiedli go od tego zamysłu utrzymując, że raptowna zachcianka jest skutkiem fińskich czarów. Wtedy władcę ogarnął sen, lecz zbudził się nagle twierdząc, że dręczy go jakaś mara. Pomoc najbliższych nie zdała się na wiele, bo nocna dusicielka tak mocno ścisnęła głowę Wanlandiego, że spowodowała jego natychmiastowy zgon.

WANOWIE (Vanir; l.p. Vanr), druga, obok —> Asów, grupa bogów, do której należeli przede wszystkim —» Njórd, —> Frey i —> Freyja, a także —> Gullweig i być: może —» Skirnir, wedle zaś Sagi o Ynglingach nawet —> Kwasir. Ich pochodzenie nie jest

znane, ale, jak się zdaje, byli starsi od Asów. Patronowali płodności i bogactwu, a nadto posiedli znajomość czarów (seiór) i sztukę jasnowidzenia (spd; zob. magia). Zamieszkiwali swoją własną krainę, —> Wa-naheim, tworzącą jeden z dziewięciu światów (zob. kosmologia). Po wojnie z Asami (zob. wojna Asów z Wanami) zawarli z dotychczasowymi wrogami wieczyste przymierze potwierdzone wymianą zakładników. W ren sposób Njórd wraz z dziećmi znalazł się w —> Asgardzie, a jego nadmorski pałac, —» Noatun, został przyłączony do niebiańskiego terytorium Asów. W dawnej ojczyźnie dopuszczalne były wśród Wanów seksualne związki między rodzeństwem, ale w nowej siedzibie uznano je za występne.

Nazwa pochodzi z ie. *wen- „kochać, pożądać, być przyjacielem/krewniakiem” (por. sanskr. yanati - „kochać”, vanas - „przyjemność”; het. wen(i)- „kopulować”; loch. A wańi- „przyjemność”; łac. venus - „miłość”; stisl. fin - „rodzina”, jtne- „pokrewieństwo, ród, plemię”; stwniem. mmc - „pragnienie, (po)żąclanie”; bret. giuenn- „ród, gatunek”; duńs. ven - „przyjaciel”) i wyraziście wiąże Wanów z trzecią, (re)produkcyjną indoeu* ropejską funkcją społeczno-religijną, dobitnie podkreśloną zwyczajem dopuszczającym incest (por. związki Njórda i Freya z własnymi siostrami).

R. Hockcr, Vąluspa och Vanakullen, I-II, Uppsala

1926-1930; O. Briern, Vanir og /Esir, Rcykjavik 1963.

/

War (Var_t prawdopodobne pierwotne znaczenie „Zakochana”, późniejsze natomiast „Poręka”, „Umowa”, „Ślub”), jedna /. —> Asynij, bogini słuchająca przysiąg (ydtrar) składanych sobie wzajemnie przez mężczyzn i kobiety. „W imię War” udzielano prawnych ślubów, parę zaś narzeczonych poświęcano młotem, określanym jako „ręka War”.

Jeszcze współcześnie istnieje ciekawy ślad kultu War: szwedzkie vdr(d)teckem\\^ czy „znak” (i j. obrączka ślubna).

WASAD (Vasaór - „Trudny”), olbrzym (zob-Jótunowie), zły i okrutny ojciec Wind' swala. Cechy charakteru Wasada odziedziczyli jego potomkowie.

WATTY, WETTY (mettir.; l.p. vcetłr, vettr), swego rodzaju „geniusze miejsc:”, pozbawione kultu i nic indywidualizowane imiennie duchy żyjące w naturalnych elementach krajobrazu (stąd zwykle zwano je „watta-mi/duchami ziemi”, landucettir): w lasach, gajach, rzekach, wodospadach, skałach, wzgórzach, a nawet kurhanach (może to świadczyć za - przynajmniej częściowym -związkiem z duchami zmarłych). Pogańskie jeszcze prawo islandzkie zobowiązywało zbliżających się do brzegu wyspy żeglarzy do zdjęcia z dziobu statku ozdoby w kształcie smoczej głowy, by maszkary nie przestraszyły lokalnych wattów.

Watty miały pewien wpływ na los człowieka, więc ich przychylność próbowano zapewnić sobie drobnymi darami, głównie jadłem (zwyczaj taki istniał jeszcze w XIV w.). Jakkolwiek były- niewidzialne, to przecież mogli zobaczyć je ludzie jasnowidzący. Według Księgi z Flatey watty opuściły swoje siedziby uchodząc przed skutkami nieuniknionego zwycięstwa chrześcijaństwa.

Do dziś w norweskich wierzeniach ludowych istnieje wyobrażenie ducha zwanego velte.

WĄŻ: zob. zwierzęta.

WE: zob. Wili i We.

WEDRFÓLNIR (Vedrfqlnir - „Wyliniały od Niepogody”), boski sokół lub jastrząb (haukr) siedzący między oczami równie boskiego orła (jego imię nie jest znane). Wedrfólnir mieszkał wśród gałęzi —» Yggdrasilu i może był dubletem Habroka. Zob. ptaki.

Dość zagadkowy układ dwóch ptaków zdaje się być ornitomorficzną kompozycją wyrażającą niespotykaną czujność, szczególne bowiem miejsce zajmowane przez Wedrfólnira pozostaje chyba w związku ze wzrokiem (por. rozpowszec hnione mniemanie o sokolim i orlim oku). Ostatecznie wydaje się prawdopodobne rozumienie obu ptaków jako strażników siedziby bogów, —> Asgardu, odwiecznie wypatrujących wrogów, zapewne sprawców —> Rag-naróku. Imię sokoła/jastrzębia wyraziście podkreśla sędziwość, zwłaszcza że haukr znaczy również „młody, młodzieńczość”.

WEOR, WEUR, WEUD (Veorr, Veurr, Veudr)> jedno z imion —> 1 hora. Wyprowadza się je z *vevQrfjr „osłaniać/, świętości”.

WERDANDI (Veróandi), jedna z —> nom.

WESTRI: zob. Austri, Nordri, Sudri i Westri.

WETHORM (Vepormr- „Obrońca Świętości”), jedno z imion —» Thora.

WETR (Metr- „Zima”), olbrzym, personifikacja zimy, syn —> Windswala (Windlonie-go), po którym przejął dziedziczne w rodzic cechy, głównie okrucieństwo i złośliwość. Wetr był przeciwieństwem -> Sumara.

W kalendarzu islandzkim rok dzielił się na zimę i lato. Początek zimy przypadał na któryś dzień między II a 18 października.

WlDAR (Vidarr- „Szerokowładny” |?|; jeśli teonim pochodzi z *Vidhań, to znaczy „Bóg Wrzosowiska”), jeden z —> Asów, „potężny niemal jak —> Thor” syn —> Odina i —> (u id nazywany „milczącym Asem”. Ludzie mogli na niego liczyć we wszystkich nieszczęściach. Był panem zarastającego krzewami i wysoką trawą niebiańskiego obszaru zwanego Widi (Viói - „Leśny”). Podczas uczt w —> Asgardzie zajmował chyba wysokie miejsce, skoro, jak powiada staroeddaiczna Kłótnia Lokiego, Odin rozkazał mu ustąpić przed —» Lokim, swoim pobratymem. Od wieków zbierał kawałeczki odcinane od skór używanych do wyrobu obuwia i z tych odpadków sporządzał buty dla siebie (istniał zwyczaj niewyrzucania szewskich skrawków); najwyraźniej skocznie Widara były swoistym, pozytywnym dubletem —> Nagi fara.

Jedynym, lecz bezprzykładnym wyczynem boga będzie pomszczenie śmierci ojca: