Kompendium Wiedzy geografii67

—    zjednoczenie z innymi grupami etnicznymi („łączenie się”), ułatwione przez istnienie państwa i wspólnych celów, np. ekonomicznych (casus narodu amerykańskiego).

Ogromne znaczenie dla procesów powstania i integracji narodu ma wspólne terytorium, które właśnie stwarza warunki gospodarczego, kulturowego, politycznego i osobistego komunikowania się oraz współistnienia.

Na święcie istnieje obecnie ok. 2500 narodów. Większą część stanowią narody małe, liczące nic więcej niż milion ludzi. Największe narody — powyżej 100 min — to: Chińczycy, Hindusi, Amerykanie, Rosjanie, Japończycy, Brazylijczycy, Indonezyjczycy, Meksykanie, Pakistańczycy. W Europie największym narodem, liczącym ponad 80 milionów ludzi, są Niemcy.

Nacja

Większość badaczy uważa, że pojęcia naród i nacja są jednoznaczne. Oba terminy mają ten sam etymologiczny trzon, wywodzący się z języka łacińskiego (natio, „urodzenie”). Jednocześnie można przyjąć założenie, żc pojęcie „naród” rozumiane jest szerzej, odnosi się bowiem także do innych etnosów określonego państwa. W ten sposób naród oznacza „wszystkie etnosy państwa” — wszystkich obywateli w granicach państwa, niezależnie od ich pochodzenia etnicznego.

Nacjonalizm zakłada, żc naród nic jest w stanic się samozrcalizować, jeżeli nie zbuduje własnego państwa. Zdaniem nacjonalistów podstawowym celem każdej nacji jest stworzenie własnej państwowości.

B. Anderson (1990) twierdzi, żc nacja stanowi w dużym stopniu wyimaginowaną wspólnotę, ponieważ:

—    obejmuje nie tylko grupę, w której dana jednostka ludzka bezpośrednio współistnieje, ale i inne grupy, nic pozostające z nią w- żadnym konkretnym związku;

—    jest ograniczona na swoim własnym obszarze przez granice będące sztucznymi tworami, często oddzielającymi ludzi tej samej narodowości;

—    jest suwerenna poprzez wolność i niepodległość swojego państwa narodowego, jednak istnienie wielu państw i nacji zmusza ją do kompromisów i do samoograniczcnia;

—    jest przedstawiana jako wspólnota terytorialna, ale należy przypomnieć, żc na danym terytorium państwowym mogą istnieć i inne wspólnoty terytorialne.

Narodowość jest terminem nieostrym. Z jednej strony jest traktowana jako pojęcie definiujące finalny etap procesu kształtowania się nacji (gcnctyczno-historycznc formowanie narodu odbywa się w porządku narastającym, od rodziny, poprzez ród, ojcowiznę, plemię, do narodowości), z drugiej — pojęcie to jest często wykorzystywane do określenia tych grup, które nie posiadają własnej państwowości. W byłej Jugosławii wszystkie grupy etniczne, z wyjątkiem przewodnich etnosów („tytularnych"), na terenach sześciu republik określano jako narodowości, a narodem głównym był naród jugosłowiański.

Narodowość

Termin „narodowość” jest również używany do oznaczenia przynależności do konkretnego narodu (często spotykane w formularzach pytanie o narodowość i obywatelstwo).

Problematyka nacji i narodowości jest w centrum zainteresowania nauk społecznych od końca XVIII wieku do czasów współczesnych. Stworzono różne koncepcje dotyczące czynników wpływających na ukształtowanie się narodowości i nacji — w tym wiele bardzo dyskusyjnych — a także nacjonalistyczne definicje narodu. Obecnie najważniejsze wydaje się socjologiczne rozumienie narodu jako społeczności (wspólnoty) powstałej w procesie historycznego współdziałania. Wymienia się trzy główne sposoby rozumienia pojęcia „naród":

1.    Jako wspólnoty duchowej i kulturowej. Świadomość etniczna jest podstawowym czynnikiem genezy nacji. Powiązania między członkami społeczności mają charakter emocjonalny, a zachowania członków' są odbierane według przyjętych poglądów i wartości. M. Weber określa narody XX wieku jako wspólnoty społcczno-psychiczne.

2.    Jako fenomenu społecznego. W tym znaczeniu jest on rozpatrywany przede wszystkim jako wspólnota dążąca do samodzielności życia politycznego i do własnej państwowej organizacji. Ten pogląd najbardziej rozpowszechniony jest w politologii.

3.    Jako wspólnoty historycznej i wspólnoty losów członków danego narodu. Narodowa samoświadomość jest wyrażana w odczuwaniu przynależności do wspólnoty, solidaryzowaniu się z nią i odróżnianiu od pozostałych wspólnot. Jest to również pogląd bardzo rozpowszechniony.

119