KSIĄŻKA (54)

7-Hlyj kierowania lo lt«vł»n piu« owmkćw bniwArtilnio ! P°' JW)n|o pod|rf(ych Jed ne m i i kk-rownłkfrwi.

W oigmiizucjnch można mówić o rozpiętości i «a»iegu kierowania formalnym, faktycznym i potrnęjaktym.

Roxpiętoftć i zasięg kierowania formalne wynikAl*! * °’^,n' wiązującego regulaminu oruniiizacyjnegn i kolegi słuśb-Jloipłętok l zasięg kierowania faktyczne to te, które rzeneywi-śclc występują ^w praktyce.

No* p ię toś£_L JH** lęg kierowania p o t e n ej u I nc to tcoreiyoznlc ną|bnrdzic[ uzasadnione z punktu widzeniu sprawności kierowania.

Potencjalna rozpiętość klarowania Jest wyznaczona przez liczbę pracowników, któiymi mógłby dany kierownik w konkretnych warunkach sprawnie kierować. Zależy to od cech kierowniku (Jego kwalifikacji zawodowych, umiejętności kierowniczych, motywacji), cech kierowanego zespołu (kwalifikacji, doświadczenia, motywacji do pracy), a takie od charakteru zadań do realizacji (prostoty - złożoności, powtarzalności - unikalności, przewidywalności -- nieprzewidywalno!-cr itp.), rozmieszczenia przestrzennego stanowisk i infrastruktury zarządzania (sprawności środków łączności itp.)¹³.

W nauce I praktyce znane są cztery metody określania potencjalnego zasięgu i rozpiętości kierowania: metoda .analogu", intuicyjna, matematyczna i czynnikowa ^M.

Metoda .analogii" stosowana była od tysiącleci. Starorzymska zasada dziesięcioosobowej rozpiętości, która była podstawą organizacji wojskowości (dziesiętnicy, setnicy, tysięcznicy), opierała się podobno na zasadzie analogii do liczby palców.

Metoda intuicyjna opiera się na intuicji w określaniu liczby osób, którą może sprawnie kierować jeden przełożony.

Metoda matematyi zna polega, w dużym uproszczeniu, na znalezieniu proporcji między aparatem kierowniczym n aparatem wykonawczym. Pierwszą próbę zbudowaniu takiego modelu podjął V.A. Orai-cunas (1933).

Metoda czynnikowa polega na określeniu czynników wpływających na rozpiętość kierowania. Po zinwentaryzowaniu tych czynników istnieje możliwość szacunkowego określenia wagi każdego z nich, następnie zaś ustalenie skali punktów odpowiadającej potencjalnej rozpiętości.

'* Zob. A. Sobask. Struktury organizacyjne W: Zarządzanie. Teoria i praktyka, War-suwa 1995, s. 337. ¹

4. Rodcą/e struktur organizacyjnych

W IHernturzo Jest wiele klnwyflkncji struktur organizacyjnych**.

Klaayflknejc te pntyjmujn podnUwo różne kryteria podziału. Do

nnjwaZnieJitzych kryteriów klasyfikacji nalelą¹:

-    praewnlajitcy rodzaj więzi o rga n I zacyj n yc h

(struktury liniowe, flinkcjonalne I liniowo-sztabowc, techniczne),

-    rozpiętość kierowania (atruktury ntnukłe I płaskie),

-    st oplcrt zmienności warunków otoczenia (sinik* tury względnie stabilne oraz dynamiczno-organiczne),

-    podział pracy (struktury przedmiotowe, technologiczne I mieszane),

-    zdolność do samoregulacjl (struktury mechanisty-czne, adaptatywne i Jnwestycyjno -kreatywne),

-    stopiert zo r ga n i zo w a n i u przedsiębiorstwa (struktury sprawne i niesprawne).

Niżej zostaną omówione struktury organizacyjne ze względu na więzi organizacyjne, rozpiętość kierowania oraz stopiert zmienności warunków otoczenia.

Ze względu na podstawowe rodząje zależności organizacyjnych, a w szczególności więzi hierarchiczne (służbowe) i funkcjonalne (specjalistyczne) wyróżnia się klasyczne typy struktur organizacyjnych. Są to:

-    struktury liniowe (o przewadze zależności hierarchicznych),

-    struktury funkcjonalne (o przewadze zależności funkcjonalnych),

-    struktury mieszane, nazywane inaczej sztabowymi lub szta-bowo-liniowymi (o równowadze więzi hierarchicznych i funkcjonał-nych),

-    struktury techniczne.

Przykład struktury liniowej przedstawia rys. 12.

¹⁴ Zob. m.ln.: Doskonalenie atruktury organizacyjnej, pod rrd S. Stabryły. Warom 1991, a. 20-25; M. Przybyto, W. Wudamwaid, J. KoOAaU, Struktura orporuoacjsna Jaka rvan*dxta aa ma drania, Wrocław 1903. a. 113-138; W. Kiciu n. Sprawne unuiaanto orp nuacją ... a. 289-304; M. Krupski. Podstawy organizacji i aarmfdmanśa. Wałbrzych 1997. » 46-79; Watęp do teorii zarzodaania. pod red. B, Kożuch. Warszawa 1999. a. 45-49; Ibś dau/y aaraadaanta praodsiębiormtwem. u. 1: Pojęcia, funkcje, zasady, sssnhp. pod cod. H. (licniokn, Katowice 1998, a. 202-214.

¹ Por. J. Bieda, Typy struktur organizacyjnych. W: Podstawy aonaiśMM praadatp-

koratwem. ca. I..., s. 202.

1

Pnytaceoaa ta W. Klcźun. Sprawne zarządzanie... a 386 i n.