Lange Babunia0002

Ihmtiii Rntu.wui

» •<«    | >i i ,i u 111 n' m ni wi/|c pi . I.. . i Nwial i/rczywisly,

¹ i * 11111 w opozycji (lo Awiiltn pi /ys/lost .. k liny tylko pozornie ¹ miI , Pogią/u się jednak w złu, odnoszącym ostateczne

•    i*.lik in hm no światu od Niania niepokoje końca wieku XIX,

* i m > i ii 11 u t hi i wini y blementy utopii pojawiają się w nowelach ¹    ‘ m i. 11 tir |m i I ungego (np, Władca czasu), powieścią utopijni)

•¹    - nu t 11 ylop.iii księżycowa Jerzego Żuławskiego może

u iili/n|i|( i| kalastroficzną wizję zagłady ludzkości 11¹1 > /1111 k wulilikneją powieści polegają na niezwykłym

¹    ......pi. im \ inyili, znajdujących zastosowanie w tym właśnie

' •••    > żuki "-.kiego zawierają nie tylko projekt przyszłości,

¹ 1 ' Imii ni np dokładne, jak na owe czasy, opisy Księżym i m.i . hut, wiadomości dotyczące atmosfery, opisy kosmicz i i i d,.w) w,k.izują na ich „naukowy charakter”. Niejest to miI i « -imi -i mu, pi kie nada jej współczesność. Żuławski

..... mml nu wędrówka ludzkich rozbitków po obcej

¹    , i i M, udanym yluhic) to metafora sytuacji ogólnego

*• "U. . \ l \ hu ku Iłog.ata symbolika śmierci towarzyszące!

.......... poszczególnych członków wyprawy, miasto

otiuidiiiył wupóllwoizy nastrój zbliżającej się katastrofy

'    ¹    ...... I'yi luk/c interpretowana jako szczególny dialog,

*    "> I"mvh iii u im-) odnaleźć bogate aluzje biblijne, także

¹ 1 i m o 11 g 1111 v i li Dalekiego Wschodu, gnozy. W barwnych " ' 'iv,' " i ' ii i/i|l i loślin oraz wywodzących się od przybyłych '    ¹ i - i, i , ,m) mo/ua dostrzec elementy wizyjno-mityczne)

• ' 11 i Im)h.i |i i,i wii,*! interesującym przykładem koegzystenc|i

¹ ‘ "i......./ywislości romantycznej wizji świata i pozytywi

¹ 1 l" i i"*• i * | i k i.pei ymenlem prawdy. ⁱ * ¹ i u*« I* i illowana głownie pod wpływem tradycji roman liłiomui, •••iiiii /juw, duchów wskazuje wyraźne pokrewieństwo i ¹ ", | m • ,i ni tu |i potęg Natury. Człowiek w tej perspek ¹ 1 m m, ,,, fniHum, ciągłym podszeptom instynktów i prag

¹    ........ i> I /i ml wieczna zasada: „nic ma zbrodni bez kary"

‘ ^ł ' ¹    l*"¹ •'heiny ni ui w utworach Lucjana Rydla (ii|>

*    * bit i u ta )

*    .    mi., (ikuślenie lo, być może mało precyzyjne, dotyczy

¹¹•mmii iiliiii/owania" Młoda Polska była epoką, która ¹ "^l! "• 'uo.i t h iil/iahie i niewidzialne). W sztuce dążyła do " ■*t|iiinii|ii ni wyrazu Nluł Kię symbol. Teoretycy „nowej"

„Hahunln" liiionh i ii I itnni fi<i, i \ li ntjttnnlca stnroicl...    I //

sztuki wypracowali wiele konu pi |i symbolu, najbardziej znane opinie prezentowali: Zenon Przesmycki oraz Ignacy Matuszewski. Do ich propozycji odwoływał się m.in. Stanisław Wyspiański, twórca, którego dramaty z powodzeniem realizują typ fantastyki symbolicznej. W Weselu funkcję symboliczną pełnią ukazujące się „postacie zjaw”, wyrażające nie tylko treści podświadome, projekcje marzeń (widmo narzeczonego), także odniesienia narodowe (widmo Jakuba Szeli) oraz ogólnokulturowe (Wernyhora). Ten typ fantastyki wyrasta całkowicie z tradycji romantycznej (już samo odwołanie do symbolu wskazuje na ten „trop”).

Fantastyka „psychologiczna”. Podobnie jak w poprzednim przypadku, określenie to wymaga dłuższego wyjaśnienia. Interesujących przykładów literackich dostarczą m.in. „wizyjne” pisma Marii Komornickiej. Wśród nich na największą uwagę zasługuje poemat z 1902 roku pt. Biesy, w którym świat rzeczywistych doznań, wrażeń miesza się z fantastyczną realizacją pragnień. Duchowy świat samotnej bohaterki ulega poetyckiej obiektywizacji, co przypomi na nieco prozę Lautreamonta i poezję Jula Laforga. Tworzy się więc fantastyczne bestiarium pełne przedziwnych pająków z ludzkimi twarzami (por. także Krzyk Stanisława Przybyszewskiego, powieść z 1921 roku, oraz Próchno Wacława Berenta), dzikich psów i źrebiąt, ośmiornic, hydr. Opis krainy wyobraźni, po której wędruje bohaterka poematu, jest typowy dla młodopolskich utworów dekadenckich. „Wyprawa w głąb siebie” sugeruje wewnętrzne rozdarcie, niezgodę na „uniformizację tłumów”. Podobny typ fantastyki, choć znacznie wyraźniej związany z tradycją romantyczną, prezentują utwory Tadeusza Micińskiego. W Bazylissie Teofanu, dramacie osnutym na historii średniowiecznej, zawierającym także odniesienia do współczesności, legendy, wierzenia i wyobrażenia współtworzą fantastyczną wizję „krainy duszy”. Świat dramatu zasiedlają zjawy, duchy zmarłych i smoki. Fantastyczne wizje stają się także udziałem podmiotu lirycznego tomu poezji W mroku gwiazd. Wędrówka poprzez raj, piekło, tajemne groty, podobnie jak w przypadku Biesów Komornickiej, sugeruje obecność „ja” głębokiego. Podmiot liryczny zmienia maski raz jako Kain, innym razem — Chrystus czy Lucyfer — przeżywa klęskę samotności. Anioły i bestie zamieszkujące „duchową krainę” wywodzą się oczywiście z tradycji romantycznej. W myśli artystycznej Micińskiego są także obecne wyraźne wpływy buddyzmu, kabały, zoroastryzmu i średniowiecznego spirytyzmu.

Fantastyka „faustyczna” również opiera się na psychologicznej koncepcji wędrówki „w głąb siebie”. Istotną rolę odgrywa w tym przypadku ważna w świadomości młodopolskich twórców koncepcja mitu. I tak genezy fantastycznych wizji sabal u, pr/edst awionych w II regno doloroso, powieści Przybyszewskiego z 1927 roku, milczy szukać w Kabale, satanistycznych bibliach oraz