lastscan12

38 Praktyczna stylistyka - podstawowe zacadnienia

bezpośrednio decydujących o formie komunikatu (kod językowy mówiony i pisany, różne odmiany i style języka [por. rozdział 2.]), a w głębszych swych warstwach warunkowanych kulturowo i poznawczo; c) kodów pragmatycz-no-społecznych, związanych z sytuacją komunikacyjną, określonymi rolami i systemami celów uczestników komunikacji (kody: społeczny, proksemicz-ny i kinezyczny). Zależności między tymi układami pokazuje rysunek 1.5.

Rys. 1.5.    KODOWE zaplecze komunikacyjne

f) Kontekst wypowiedzi

Kttżde zdarzenie komunikacyjne odbywa się w określonym kontekście, rozumianym przez nas szeroko - jako „skomplikowana, wielopłaszczyznowa siatka uwarunkowań związanych z nadaniem i odbiorem tekstu, determinująca ze strony nadawcy realizacje intencji komunikacyjnych, a ze strony odbiorcy - odczytanie tych intencji i działanie” [Bańkowska 2002f. W tak szeroko ujmowanym kontekście da się wskazać trzy jego podstawowe typy - poziomy: 1. Kontekst kulturowo-poznawczy, czyli odniesienie wypowiedzi do wspólnego świata pojęć i wartości utrwalonego w danej kulturze, a budowanego z wykorzystaniem wspomnianych w poprzednim rozdziale ko-

* Konieczne jest tu jednak wyjaśnienie, że terminu kontekst używamy w naszej pracy inaczej niż twórca klasycznego już modelu aktu komunikacji Roman Jakobson, który tymże terminem określał odniesienie wypowiedzi do świata, czyli jej treść, i wiązał z nim pojęcie funkcji poznawczej tekstu.

dów poznawczego i kulturowego. Ten typ kontekstu reprezentują m.in. odwołania do różnych tekstów kultury - piśmiennictwa, malarstwa, architektury, muzyki, w tym też do wytworów kultury masowej |zob. też stylizacja i intertekstualnosc, rozdział 5.], a także do ogólnie znanych faktów i postaci historycznych, symboli i emblematów, prądów filozoficznych i artystycznych, obyczajów i scenariuszy zachowań.

2. Kontekst pragmatyczno-społec/.ny (sytuacyjny) - ściśle powiązany z kontekstem kullurowo-poznawczym, a polegający na osadzeniu komunikacji w określonej sytuacji komunikacyjnej (w określonym miejscu i czasie), na determinacji tematem, a także liczbą uczestników komunikacji i odgrywanymi przez nich rolami. Ponadto w kontekście tym mieszczą się indywidualne charakterystyki nadawcy i odbiorcy, na które składają się uzależnione od wieku, wykształcenia, pochodzenia społecznego i terytorialnego, zawodu i nawet płci takie właściwości komunikujących się ze sobą osób, jak: rozległość wie-dzy o świecie, zainteresowania, oczekiwania i temperamenty, a także poziom sprawności komunikacyjnych, w tym bogactw'0 lub ubóstwa) językowa. Te ostatnie objawiają się znajomością wyłącznie kodu ograniczonego albo także kodu rozwiniętego, który daje możliwość wybont spośród różnych odmian i stylów danego języka czy nawet kilku języków¹⁰. Różnice w stopniu oficjal-ności kontaktów między nadawcą i odbiorcą (oficjalne - prywatne) oraz trwałości tych kontaktów (jednorazowe - wielokrotnie odnawiane), a także zróżnicowanie zasięgu komunikacji (płaszczyzna ogólnonarodowa, np. dziennikarz - czytelnicy; płaszczyzna lokalna, np. burmistrz - mieszkańcy miasta, profesor —studenci; płaszczyzna indywidualna, np. ojciec - syn, współpasażerowie itp.) składają się także na bogactwo kontekstu pragmatyczno-spo-lecznego. Poza tym w ramach tego kontekstu mieszczą się uwarunkowania wynikające z zastosowanego kanału komunikacji (słuchowo-wzrokowego, np. mówienie twarzą w twarz; słuchowego, np. rozmowa przez telefon czy odbiór słuchowiska radiowego; wzrokowego, np. komunikacja pisana) oraz przyjętych przez nadawcę celów, które za pomocą danego aktu komunikacji

¹⁰ Różnice między kodem ograniczonym i kodem rozwiniętym w odniesieniu do użytkowników polszczyzny omawia dokładnie Maria Nagajowa [zob. Nagajowa 1985], Tu ogra niczymy się do stwierdzenia, że kod ograniczony to wariant języka przydatny w sytuacjach życia codziennego i komunikacji wewnątrz niewielkich grup osób dobrze się znających, ma jących wspólne dos'wiadczenia. Nie wystarcza on w interakcjach bardziej skomplikowanych, międzygrupowych, mających szerszy zasięg (np. w komunikacji szkolnej czy medialnej).