lastscan14

42 Praktyczna stylistyka - podstawowe zagadnienia

d)    kreatywną (przez Romana Jakobsona zwaną funkcją poetycką) -jeżeli zamiarem nadawcy jest między innymi ujawnienie kreatywności językowej, widocznej w łamaniu norm języka standardowego [zob. język standardowy, rozdział 2.], a więc w tekstach, których forma przestaje być przezroczysta i zaczyna zwracać na siebie uwagę [zob. punkt (e)]. Autor tekstu kreatywnego „narusza standardowy obraz świata odbity w języku ogólnym, jego semantyce i składni. Narusza po to, by przekazać niepowtarzalną, poetycką wizję świata, niedostępną przeciętnemu widzeniu” [Grzegorczykowa 1991, s. 27]. Zatem związana z tą funkcją metaforycz-nos'ć i składniowo-morfologiczno-fonetyczna agramatyczność tekstów (nie tylko zresztą poetyckich, ale także esejów, reportaży, felietonów, recenzji, dowcipów i innych) ma głębokie podłoże zmiczeniowe, mimo że ujawnia się dzięki modyfikacjom formalnym na poziomie języka tekstu; z funkcją kreatywną można powiązać funkcję estetyczną, w której rozumieniu na pierwszy plan wysuwa się dążenie autora tekstu do ucieleśnienia w swym dziele kategorii piękna;

e)    fatyczną (nieobecną w modelu Renaty Grzegorczykowej, zaczerpniętą z teorii Romana Jakobsona) - jeżeli celem wypowiedzi jest nawiązanie, podtrzymanie lub zerwanie kontaktu z odbiorcą (np. widoczną w takich fragmentach dłuższych tekstów, jak nagłówki prasowe, intrygujące tytuły felietonów, slogany reklamowe, formuły zakończenia listów itp.)¹.

Dodatkowo należy pamiętać o takich funkcjach komunikatu, które nie są związane z którymś z elementów aktu komunikacji w sposób ścisły, lecz odnoszą się do całego zdarzenia komunikacyjnego. Są to funkcje sprawcze wypowiedzi. Realizują je teksty stwarzające nowe stany rzeczy [zob. akty mowy konstytutywne, rozdział 1.2.]: albo na mocy wiary — możemy wtedy mówić o funkcji magicznej (np. ludowych klątw lub aktów sakramentalnych takich jak chrzest dziecka czy papieskie błogosławieństwo), albo na mocy konwencji społecznej - mamy wtedy do czynienia z funkcją stanowiącą (np. aktów prawnych, sądowych, dyrektorskich zarządzeń, a także codziennych obietnic, przeprosin, ostrzeżeń, podziękowań, zaproszeń itp.).

W kontekście wymienionej wyżej funkcji magicznej pragniemy wspomnieć o potrzebie wyodrębnienia funkcji rytualnej. Ujawnia się ona w tekstach, których powtarzanie lub odbiór w ściśle określonych okolicznościach są częścią jakiegoś rytuału i stają się warunkiem uczestniczenia w tymże rytuale. Taką funkcję przypisujemy między innymi automatycznie odmawianemu przez wiernych pacierzowi czy śpiewanym w okresie świątecznym kolędom.

Odrębny status należy przypisać funkcji ludycznej tekstów, którą rozumiemy jako dążenie nadawcy do wywołania efektu komicznego lub wprowadzenia odbiorcy w świat zabawy - zawieszającej postulat prawdziwości przedstawienia oraz zasadę odpowiedzialności za czyny. Gatunkami realizującymi funkcję ludyczną są na przykład żart, dowcip, kawał, limeryk, a także komiks, krzyżówka czy gra komputerowa.

Ponadto w komunikacji językowej może się realizować funkcja pre-zentatywna wypowiedzi. Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy kształt tekstu ujawnia (pośrednio) takie cechy nadawcy, jak jego pochodzenie terytorialne czy społeczne (np. przez użycie gwary lub socjolektu), wiek (np. zastosowanie jednostek przestarzałych albo przeciwnie, nowych, właściwych językowi młodzieży), płeć itp. Funkcja ta bywa często wyzyskiwana przez pisarzy, którzy wprowadzając dialogi postaci do swych tekstów, stylizują język bohaterów na język środowiska, z którego mieliby się oni wywodzić.

Uznając funkcje wypowiedzi za ogólne cele, które tym wypowiedziom przyświecają, a intencje - za cele szczegółowe stawiane sobie przez nadawców w różnych aktach mowy, musimy równocześnie przyznać, iż spełnienie owych aktów mowy i pełne zrozumienie wypowiedzi (pełna interpretacja) wymaga od odbiorców właściwego odczytania i intencji szczegółowych, i celów ogólnych. Modyfikując nieco schemat przedstawiający miejsce interpretacji w komunikacji językowej pochodzący z publikacji pod redakcją Elżbiety Tabakowskiej [Tabakowska, red., 2001, s. 245], proponujemy poniżej jego wersję rozszerzoną i uzgodnioną z tym, co dotychczas zostało napisane w naszej pracy:

*

1

W przedstawionej klasyfikacji pomijamy wyodrębnioną przez Romana Jakobsona funkcję metajęzykową, traktując ją jako rodzaj funkcji informalywnej, gdyż jest ona realizowana w wypowiedziach informujących o kodzie językowym (podręcznikach do gramatyki, słownikach, lingwistycznych rozprawach naukowych czy poradnikach poprawnego wysławiania się) [por. Grzegorczykowa 1991).