LastScan27

Operacje systemowe określone są na zbiorze operacji formalnych, czyli na klasach i relacjach między klasami, wprowadzając przez utworzenie systemów, wyższy stopień uporządkowania zbioru. Operacje metasystemowe są to operacje, które wyznaczają relacje między systemami w ramach struktury nadrzędnej, zwanej meta-systemem. Wyłania się on wówczas, gdy jednostka potrafi wykonać wszystkie operacje na klasach systemów. Operacje paradygmatyczne porządkują systemy systemów, w wyniku czego tworzy się bardziej złożona struktura zwana polem (field), zawierająca wszystkie relacje między wyróżnionymi systemami. Operacje te wyznaczają najwyższy poziom w rozwoju umysłowym człowieka i prowadzą do ukształtowania się zupełnie nowego sposobu umysłowej reprezentacji rzeczywistości. Autorzy podkreślają, że ta forma myślenia osiągana jest bardzo rzadko i ujawniać się może np. w niektórych przypadkach myślenia mistycznego.

W celu sprawdzenia hipotezy, że myślenie postformalne opiera się na operacjach systemowych, metasystemowych i paradygmatycznych, Commons, Richards i Kuhn (1982) przeprowadzili badania studentów posługując się piagetowskimi metodami pomiaru operacyjności myślenia oraz specjalnie skonstruowanymi zadaniami, które mogą być rozwiązywane na poziomie myślenia konkretnego, formalnego i postfor-malnego. Wyniki pokazały, że prawie wszyscy badani stosujący operacje postformalne, rozwiązywali „zadania piagetowskie” na poziomie formalno-operacyjnym. Odwrotnej zależności nie zaobserwowano, co zdaniem autorów świadczy o tym, że operacje postformalne rozwijają się na podłożu myślenia formalno-operacyjnego.

Twierdzenia tego nie można jednak przyjąć bez zastrzeżeń z dwóch powodów. Po pierwsze, można wskazać istnienie odmiennych wyników badań, np. E. Kallio i K. Helkama (1991) badając studentów nauk społecznych i humanistycznych uzyskali dane, które nie potwierdzają hipotezy mówiącej o tym, że opanowanie operacji formalnych jest koniecznym warunkiem rozwoju operacji postformalnych. Po drugie, wydaje się, że „wyższy poziom logiczności” operacji myślowych, takich jak operacje metasystemowe czy paradygmatyczne, pozwala opisać bardzo wąski wycinek codziennego rozumowania małej grupy dorosłych, którzy poddawani są ciągłemu treningowi (np. związanemu z wykonywanym zawodem) myślenia wykorzystującego reguły logiki klasycznej.

6.3.6. Kształtowanie się regulacji intersystemowych i autonomicznych jako warunek dorosłego życia

G. Labouvie-Vief (1982) ujmuje zmiany w aktywności poznawczej dorosłych w kontekście przekształceń w strukturze „Ja” (Self). Pojedyncze cechy, za pomocą których inni teoretycy (np. Sinnot) opisują specyfikę myślenia postformalnego, w modelu Labouvie-Vief rozważane są w relacji do zmian, jakim w biegu życia podlega osobowość człowieka.

Opisując zmiany „Ja” w ciągu całego życia człowieka, Labouvie-Vief wyróżnia cztery rodzaje autoregulacji, które wyznaczają cztery poziomy rozwojowe: poziom presystemowy, intrasystemowy, intersystemowy i autonomiczny. Dwa pierwsze odpowiadają piagetowskim stadiom rozwoju inteligencji, natomiast w dwóch ostatnich ujawnia się myślenie postformalne związane z dorosłością. Poniżej zamieszczona jest ich krótka charakterystyka.

Poziom regulacji intersystemowych kształtuje się na podłożu wcześniejszych regulacji intrasystemowych, dla których charakterystyczne jest myślenie formalno--operacyjne, podporządkowujące rzeczywistość schematom rozumowania logicznego. Natomiast operacje umysłowe typowe dla regulacji intersystemowych pozwalają ujmować rzeczywistość i logikę jako odrębne i równoważne systemy, oraz zintegrować w obrębie nadrzędnego systemu teoretyczną wiedzę z ograniczeniami konkretnej rzeczywistości. Zdolność do koordynacji podsystemów prowadzi do dualistycznego rozumienia prawdy, zgodnie z którym ten sam sąd, w zależności od kontekstu, może uzyskiwać różne oceny na skali prawdy i fałszu. Zjawisko to określane jest przez autorkę jako przejście od logicznego absolutyzmu do logicznego relatywizmu. W przeżyciach podmiotu ujawnia się ono w postaci zachwiania poczucia pewności odnośnie do posiadanej wiedzy. Jednocześnie w sytuacji problemowej dorośli zaczynają dostrzegać różne, właściwe dla danej sytuacji rozwiązania, których wartość oceniana jest w zależności od kontekstu sytuacyjnego. Ponadto zdolność do koordynowania różnych podsystemów w obrębie struktury „Ja” pozwala dorosłemu ujmować siebie w kontekście związków: „Ja-Inny”. Umiejętność ta jest niezbędna jednostce do rozwijania twórczych relacji społecznych, szczególnie ważnych w okresie wczesnej dorosłości, gdy podejmowane są nowe role społeczne, wymagające od dorosłego ujawnienia własnej indywidualności przy uwzględnianiu punktu widzenia i praw innych osób. Myślenie postformalne oparte na regulacjach intersystemowych pozwala na koordynowanie różnych punktów widzenia, w konsekwencji czego jednostka zdolna jest akceptować nawet wzajemnie wykluczające się myśli, odczucia czy oceny związane z danym problemem. Dzięki temu dorośli nie doświadczają tych konfliktów, które są udziałem młodzieży, tworzącej idealne obrazy świata, odbiegające od rzeczywistości (por. zjawisko idealizmu młodzieńczego w rozdz. 5.). Dorośli nie rezygnując z ideałów, potrafią je uzgodnić z wymogami konkretnych sytuacji życiowych.

Poziom regulacji autonomicznych stanowi najwyższy etap rozwoju według Labouvie-Vief. Podstawowym regulatorem jest tutaj struktura „Ja”, która spełnia rolę metasystemu. Integruje ona trzy sfery: myślenia, emocji i działania. W wyniku tego aktywność jednostki, która poprzednio rządzona była - odpowiednio na poszczególnych poziomach - bodźcami sensorycznymi, prawdami formalnymi czy normami społecznymi, obecnie jest wyrazem dążeń jednostki, wyznaczanych przez nią celów i wartości. Autonomia tego poziomu nie oznacza jednak braku zależności interpersonalnych i dowolności działań. Wyraża raczej zdolność podmiotu do podjęcia odpowiedzialności za własne działania i rozwój, przy jednoczesnym uwzględnianiu różnego rodzaju ograniczeń w ujawnianiu indywidualnych dążeń. Integrujący charakter struktury „Ja” pozwala jednostce na subiektywne przeżywanie problemów, wobec których staje, a przez to na ujmowanie zarówno ich poznawczych, jak i afek-tywnych komponentów. Takie wielopłaszczyznowe ujęcie problemu daje szansę na jego rozwiązanie w sposób satysfakcjonujący osoby weń zaangażowane. Możliwość wykorzystania spójnej wiedzy o sobie, pochodzącej z różnych źródeł, sprzyja podej-