lastscan3

.JrAKTYCZNA STYLISTYKA - PODSTAWOWE ZAGADNIENIA

ukl komunikacji językowej jako „użycie elementów kodu językowego w wypowiedzi i skierowanie jej przez określonego nadawcę w określonej sytuacji do jaki_eg₀g odbiorcy, który tę wypowiedź odbierze i zrozumie. Każdy akt kom^_njk_acjj p_ej_nj jakąś funkcję lub jakieś funkcje” (...) [Ży-dek-Bednarczulę 2001, s. 48]. Jak widzimy, akt komunikacji stanowi zamkniętą całość i obejmuje zarówno czynniki wewnętrznojęzykowe (kod językowy oraz Wypowiedź tworzoną z jego elementów), jak i zewnętrzno-językowe (nada\*_Cę₍ odbiorcę i łączącą ich relację, funkcję wypowiedzi i sytuację, w któę_ej _zachodzi porozumiewanie się). Czynniki te służą do wyróżnienia sze^_ci_u f_unkcji komunikatywnych wypowiedzi: informatyw-nej i metajęzykowej, ekspresywnej, nakłaniającej, fatycznej oraz kreatywnej (por. rozdziąi _{13> punkt (g)J}

lak calościo\v₀ ujmowany akt komunikacji językowej może składać się z wielu prostszych _akt(j_W mowy - po raz pierwszy dokładnie zanalizowanych i sklasyfikowanyęj, p_r/ez j₀hna Austina [zob. Austin 1993, s. 692-708].

Wyjaśnienie^ j_{ak mozna} rozumieć elementarne pojęcie aktu mowy i jak akty mowy _na|_eZy grupować, znajdujemy między innymi w pracy „Kognitywne po<l_sta wy języka i językoznawstwa” [zob. Tabakowska, red.,

2001 ], gdzie w re>_Z(j_zj_a]_{e 0 zna}miennym tytule „Działanie za pomocą słów” czytamy:

,,«Robiąc p_IZy pomocy języka dokonujemy różnego rodzaju aktów mowy . Ą_k(y _te realizują intencje komunikacyjne, których źródłem są okre?sj_one potrzeby poznawcze lub stany wolicjonalne, czyli akty woli (łatę _V0[₀ _ ⁱchcę’). Jeśli chodzi o potrzeby poznawcze, to realizowane s,^ _one p_rzez wymianę i uzyskiwanie różnego rodzaju in-foimacji. Są _zatem wszelkie stwierdzenia, opisy i omówienia oraz pytania. Stan^, wolicjonalne są ujawniane przez nakładanie określonych zobowią^jtfj zarówno na nadawcę, jak i na odbiorcę przekazu. Są to zatem wsz«ę]_kj_e prosty, rozkazy i propozycje. Jest jeszcze trzecia giupa aktów tVt_0Wy, _aktów, z którymi mamy do czynienia, kiedy wypowiedzenie pevv_ny_Ch słów w określonej sytuacji (...) determinuje tę sytuację. Takie _akty tworzą (nową) rzeczywistość w jej społecznym wymiarze l ^r>rib_ak₀wsk_a, red., 2001, s. 203-204],

Wymienione Vvy_Zej trzy kategorie aktów mowy nazywa się odpowiednio akiami i»Jor>>i_aty,_wny_mi (por. wyżej: stwierdzenie, opis), obligatywny-nu (por. prośba, p r₀pozycj_a) i konstytutywnymi (np. nadanie imienia dziec-

O komunikacji językowej    21

_

ku, wydanie wyroku), a w każdym z typów daje się wskazać zróżnicowane podklasy [zob. Tabakowska, red., 2001, s. 207-237; Zdunkiewicz-Je-dynak 1993J. Aktem mowy jest zatem każde użycie języka przez nadawcę wypowiedzi - w określonym, niezależnym od treści lej wypowiedzi celu, czyli w określonej intencji komunikacyjnej (np. w intencji prośby, rady, życzenia, ustanowienia prawa) [Żydek-Bednarczuk 2001, s. 49]. Zrozumienie przez odbiorcę owej intencji jest warunkiem spełnienia aktu mowy [zob. intencja wypowiedzi, rozdział 1.3., punkt (g)].

Aby akty konstytutywne można było uznać za udane (fortunne), muszą być spełnione dwa dodatkowe warunki wstępne: a) zachodzą właściwe okoliczności, w jakich akt się dokonuje (na przykład tylko papież swoim zarządzeniem może odwołać arcybiskupa, tylko sędzia - skazać winnego, tylko osoba obdarowana - dziękować), b) nadawca wypowiada odpowiednią formułę bez konieczności robienia czegokolwiek dodatkowego (na przykład sędzia: Uznaje się X-a winnym popełnienia przestępstwa...', obdarowany: Serdecznie dziękuję!).

Za podstawową zasadę komunikacji międzyludzkiej uznaje się (za Paulem Grice’em) zasadę kooperacji, która nakazuje, aby wkład w interakcję komunikacyjną był taki, ,jak tego w danym jej stadium wymaga przyjęty cel czy kierunek wymiany” [Tabakowska, red., 2001, s. 219]. Zasada ta rozkłada się na cztery reguły zwane maksymami konwersacyjnymi: a) maksymę jakości, nakazującą mówienie prawdy; b) maksymę ilości, wymagającą dopasowania ilości informacji do celu wypowiedzi; c) maksymę relewancji (odpowiedniości), zobowiązującą nadawcę do mówienia na temat, oraz d) maksymę sposobu, zalecającą jasność, jednoznaczność, zwięzłość i uporządkowany sposób wyrażania się. Jak jednak wykazują badania porównawcze, międzykulturowe, nie we wszystkich językach (i kulturach) powyższe zasady znajdują potwierdzenie. Można nawet stwierdzić, że w obrębie jednej wspólnoty kulturowej i językowej mają one różny zakres użycia (na przykład poeta z natury nie chce być jednoznaczny, a twórca prozy fantastycznonau-kowej mówi w dosłownym znaczeniu nieprawdę, bo stwarza nieistniejące światy). Podobnie zresztą rzecz się ma z inną zasadą komunikacji, szczególnie ważną w aktach mowy obligatywnych, mianowicie zasadą grzeczności, która opiera się na założeniu, że „uczestnicy każdej interakcji chcą, aby uznać ich autonomie i uszanować ich jako partnerów” [Tabakowska, red., 2001, s. 229]. Wymienione tu zasady współdziałania komunikacyjnego,