lastscan5

24 Praktyczna stylistyka - podstawowe zagadnienia

1.    Nadawcą komunikatu radiowego jest spiker radiowy czytający tekst tego komunikatu, ale za jego głosem ukrywa się dziennikarz, który ten tekst napisał, a często także redaktor, który tekst dziennikarski redagował (skracał, uzupełniał, dopracowywał pod względem stylistycznym).

2.    W tekście narracyjnym, na przykład w opowiadaniu, mamy do czynienia z nadawcą nadrzędnym zewnętrznym: autorem tego tekstu jako realną postacią, oraz z nadawcą wpisanym w tekst, będącym częścią świata przedstawionego jako postać fikcyjna, czyłi narratorem; niekiedy jednak narrator bywa tożsamy z autorem (np. w dziennikach, pamiętnikach, reportażach).

3.    W utworach lirycznych osoba nadawcy rozdwaja się między postać realnego autora - twórcy tekstu - i postać mówiącą w wierszu - podmiot liryczny (którzy niekiedy mogą się także utożsamiać).

4.    W reklamie, na przykład zachwalającej proszek do prania, nadawca może być zwielokrotniony jeszcze bardziej, uobecniając się w roli gospodyni domowej prezentującej ten proszek, aktorki tę gospodynię grającej, autora tekstu reklamowego przez nią wypowiadanego, redaktora tego tekstu i na koniec - na najdalszym, niewidocznym dla wielu odbiorców planie - reklamodawcy, czyli osoby lub grupy osób czerpiącej zyski z produkcji i sprzedaży reklamowanego proszku.

Na podanych przykładach wyraźnie widać, że za nadawcę wypowiedzi uznajemy rzeczywistego jej inicjatora i twórcę - autora, mającego określone intencje, który jednak nie zawsze jest jawny i może się ukrywać pod postaciami nadawców fikcyjnych (narrator, postać mówiąca w wierszu, gospodyni domowa) lub dzielić swą rolę z innymi (redaktor, spiker radiowy i telewizyjny, aktor, sprawozdawca). Nadawcą bywa zarówno pojedyncza osoba - nadawca indywidualny (np. uczeń w trakcie odpowiedzi na pytanie nauczyciela, autor recenzji), jak i grupa osób - nadawca zbiorowy (np. autorzy reklamy czy listu otwartego). Nadawca musi mieć odpowiednią wiedzę i umiejętności niezbędne do tego, by wytworzyć tekst, który odbiorca będzie w stanie zrozumieć zgodnie z intencją autora. O poziomie umiejętności nadawcy decydują takie czynniki, jak jego wiek, pochodzenie społeczne i terytorialne, wykształcenie, zawód, płeć [zob. Grabias 1994, s. 234]. Na przykład inaczej wypowiada się pięcioletnie dziecko, a inaczej - jego wykształcona matka; inaczej stary rolnik z nadbużańskiej wioski, a inaczej - miody dziennikarz zadomowiony w wielkiej aglome-

racji. Jednym z zadań szkoły jest zatem pomóc uczniom w rozwijaniu ich sprawnos'ci komunikacyjnych po to, by w dorosłości mogli uczestniczyć w życiu społecznym i kulturalnym narodu w jak najszerszym zakresie -właśnie jako sprawni, twórczy i świadomi nadawcy różnego typu tekstów [zob. kompetencja komunikacyjna, rozdział 1.4.; kod ograniczony i rozwinięty, rozdział 1.3., punkt (f) i przypis 8].

Zróżnicowanie kategorii nadawców obrazuje rysunek 1.2.

tł

b) Odbiorca wypowiedzi

W modelu komunikacji językowej na przeciwstawnym wobec pozycji nadawcy biegunie znajduje się odbiorca wypowiedzi - w typowej sytuacji słuchacz tego, co mówi do niego nadawca. Niekiedy oprócz odbiorcy zamierzonego przez nadawcę, czyli adresata wypowiedzi, w zdarzeniu komunikacyjnym biorą także udział odbiorcy niezamierzeni, do których tekst nie był kierowany (na przykład pasażerowie pociągu zmuszeni do słuchania kogoś rozmawiającego przez telefon komórkowy albo policjanci, którzy założyli podsłuch w' domu gangstera). Szczególny typ odbiorcy reprezentuje czytelnik tekstu powstałego kilkadziesiąt czy nawet kilkaset lat przed momentem, w' którym dokonuje się analiza i interpretacja tego tekstu. Możliwość zrozumienia wypowiedzi w takiej sytuacji jest z jednej strony miarą kunsztu autora, który zdołał stworzyć dzieło ponadczasowe, z drugiej zaś - wiedzy i spraw-

L_

I_