lastscan7

28 Praktyczna stylistyka - podstawowe zagadnienia

państwa (np. językiem polskim posługuje się rn.in. Polonia poza teiytorium Polski), może też wyznaczać granice wewnątrz państw (np. wspólnoty an-glo- i francuskojęzyczna w Kanadzie) i przenikać się z zasięgiem innych wspólnot (np. częs'ciowe nakładanie się na siebie wspólnot polsko-, litewsko- i rosyjskojęzycznej na Litwie)¹.

c) Kontakt między uczestnikami komunikacji

Na listę czynników warunkujących komunikację językową wpisany jest także kontakt między nadawcą i odbiorcą:

a)    psychiczny - zachodzi wtedy, gdy obydwaj uczestnicy interakcji mają świadomość i wolę współdziałania komunikacyjnego (jeśli zaś na przykład odbiorca zatopi się w swoich myślach i nie będzie otwarty na wysyłany doń komunikat, bariera psychiczna uniemożliwi zajście komunikacji - mamy wtedy do czynienia ze zjawiskiem „mówienia jak do ściany”);

b)    fizyczny - oparty na fizycznej możliwości przekazania komunikatu odbiorcy jednym z kanałów wzrokowym i / lub słuchowym (zatem jeżeli zgaśnie światło, odbiorca nie będzie mógł odczytać napisanego tekstu; kiedy wyłączy się telefon, jego posiadacz nie będzie w stanie przejrzeć SMS-ów; gdy ulicą przejedzie ciężarówka, przechodzień nie będzie mógł usłyszeć swego rozmówcy - w każdej z tych sytuacji zakłócenia powstałe w kanale przekazu uniemożliwią kontakt między uczestnikami zdarzenia komunikacyjnego, a więc także odbiór i interpretację komunikatu, nawet jeśli wszystkie inne warunki są spełnione).

Niekiedy podtrzymanie kontaktu z odbiorcą lub jego nawiązanie czy zerwanie stają się głównym celem komunikacji. Mówimy wtedy o dominującej funkcji fatycznej wypowiedzi (typowej dla takich tekstów jak powitania, pozdrowienia, pożegnania, zdawkowe rozmowy o pogodzie czy angielskie formuły How are you? - l'm fine) [zob. funkcje wypowiedzi, punkt (g)].

d) Komunikat, czyli treść i forma wypowiedzi

Podstawą komunikacji jest nadawanie i odbieranie komunikatów. Możemy je sobie wyobrazić jako treści „zapakowane” w mniej lub bardziej delikatne i oryginalne formy. Nadawcy wręczają je odbiorcom, a ci w trakcie „rozpakowywania” znajdują w środku różne sensy. Nieraz owe formy tekstów są tak przezroczyste, że od razu widać, co nadawca chciał przekazać. Często jednak opakowanie staje się wykwintne, wielowarstwowe, obdarowany może gubić lub plątać sznureczki, które powiązał w zagmatwaną całość zmyślny autor. Jeśli odbiorca nie rozpozna w układzie sznurków i warstw jakiegoś wzoru, który by go od razu kierował na właściwą drogę interpretacji [zob. wzorce gatunkowe i konwencje stylistyczne, rozdziały 2. i 4.], rozczarowany może w ogóle nie znaleźć sensu, nie uda mu się połączyć odkrytych w środku elementów w znaczącą całość, którą mógłby z satysfakcją nazwać tekstem [zob. o tekście, rozdział 3.]. Tytuł i śródtytuły, układ akapitów, użyte słownictwo, budowa zdań, dobór form gramatycznych mniej lub bardziej nacechowanych - wszystko to składa się na owo „opakowanie” formalne niosące ze sobą określone treści i nazywane (wraz z tymi treściami) mianem komunikatu². Im większe doświadczenie odbiorcy w otwieraniu takich tekstów, im różnorodniejsze one były w przeszłości, tym łatwiej mu radzić sobie nawet z formami nowymi, zaskakującymi, oryginalnymi. Ogromną rolę odgrywa tu także świadomość wartości gatunkowej i stylistycznej poszczególnych środków - roli tytułu, śródtytułów, akapitów, słownictwa, form fleksyj-nych, konstrukcji słowotwórczych i składniowych. Pogłębiona wiedza o funkcjach takich elementów, jak na przykład potoczne związki frazeologiczne (nośniki obrazowości, konkretu, aury codzienności i zwykłości) pomaga szybciej zorientować się w intencjach nadawcy i głębiej wniknąć w znaczenie komunikatu [zob. style funkcjonalne, rozdział 2.; kompozycja, rozdział 6.J.

1

W najnowszych pracach wyróżnia się także wspólnotę dyskursu jako wspólnotę ludzi, których łączą podobne cele społeczne (na przykład zbieranie znaczków', uprawianie nauki), a jej właściwością jest istnienie charakterystycznych dla niej typów' tekstów, czyli gatunków wypowiedzi (na przykład artykułu naukowego dla wspólnoty akademickiej, rozprawki dla wspólnoty szkolnej), oraz stopniowałność kompetencji, przejawiająca się w obecności ekspertów i nowicjuszy, a nawet „członków - satelitów". Pełne członkostwo w takiej wspólnocie wymaga wysokiej aktywności komunikatywnej - nie tylko w zakresie odbioru, ale przede wszystkim w zakresie nadawania tekstów. Rozwój właściwej danej wspólnocie dyskursu kompetencji dyskursu dokonuje się przez świadomy wysiłek jej członków', którzy dzięki różnorodnym ćwiczeniom uczą się obowiązujących w' niej konwencji tekstowych. [Duszak 1998, s. 257]. Szkoła i uniwersytet zdają się powołane do tego, by tworzyć warunki sprzyjające wspomnianym wyżej ćwiczeniom - po to, by włączyć uczniów i studentów do bogactwa wspólnot dyskursu, i to na zasadzie pełnego członkostwa, a nie tylko przynależności satelitarnej.

2

Komunikat jest tu rozumiany szerzej niż w modelu Romana Jakobsona: nic tylko jako forma wypowiedzi, z którą wiąże się funkcja poetycka, lecz również jako treść przekazywana w określonej fonnic (czyli w znaczeniu bliższym potocznemu).