Magazyn6

2201

114

AMAZONKA — AMERYKA

ło 5 ooo km, z czegw ok. 4 000 km znajduje się na terytorjum brazylijskiem. Osobliwością Amazonki jest „Pororoca", t. zn. potężna fala przypływu morskiego, która wdziera się w rzekę i podąża w górę jej biegu, sięgając w widocznej formie 750 km od ujścia.

Orm.

Ameryka.

I. Wstęp. 1. Położenie. 2. Odkrywcy i podróżnicy. 3. Ludność tubylcza i kolonizacja. II. Ameryka Północna. 1. Położenie, granice. 2. Struktura pozioma i pionowa. 3. Sieć wodna. 4. Warunki klimatyczne i przyrodnicze. 5. Podział polityczny. III. Ameryka Środkowa. 1. Warunki geograficzne. 2. Podział polityczny. IV. Ameryka Południowa. 1. Położenie, rzeki. 2. Klimat, roślinność. 3. Zaludnienie. 4. Warunki polityczne.

I. Wstęp.

1. Położenie. Ameryka, w przeciwstawieniu do Starego Świata zwana Światem Nowym, jest podwójnym kontynentem obejmującym 42 562 257 km^?, łącznie z wyspami Półn. oc. Lodowatego oraz Grenlandją. Stanowi to ogółem 8,2°/c powierzchni kuli ziemskiej a 28,2% lądu stałego. W istocie Ameryka obejmuje dwa wielkie kontynenty

0    kształcie trójkątów: Am. Płn. i Am. Płd., połączonych ze sobą stosunkowo wąskim przesmykiem zwanym Am. Śr. Zaludnienie A. wynosi około 258 milj., co stanowi I2,2^fe ludności kuli ziemskiej. Punktami skrajnemi są: na półn. przylądek Murchi-son na półwyspie Boothia Felix (72⁰ szer. półn.), na płd. przylądek Froward (53*54’ szer. płd.). Gdy weźmiemy pod uwagę

1    wyspy amerykańskie, punktami skrajne-mi będą: na półn. przylądek Washington (83*24’ szer. płn.) na płd. przylądek Hoorn (55°59’ szer. płd.). Tak widać z powyższych danych, podwójny kontynent A. ciągnie się prawie przez całą kulę ziemską cd bieg. płn. do okolic bieguna płd., zbliżając się vszak-że znacznie bardziej do bieguna płn. Rozpiętość w kierunku równoleżnikowym jest też bardzo znaczna, gdyż Am. Płd. przesunięta jest daleko bardziej na wschód aniżeli Am. Płn. Punkt krańcowy zachodni leży na półwyspie Seward w Alasce i dosięga 168⁰ długości zach. od Greenwich, podczas gdy najdalej na wsch. wysunięty punkt Am. Płd., przylądek Branco, sięga 34*46’ dł. zach. Rozpiętość ogólna w kierunku równoleżnikowym wynosi przeto ok. 134° długości, co wyraźnie wskazuje na skośne położenie podwójnego kontynentu. Naogół A. zbliża się do t. zw. Starego Świata najbardziej na płn. zach., gdzie cieśnina Beringa, (w najwęższem miejscu tylko 92 km szer.), oddziela ją od Azji. Wyspy Aleuty, będące przedłużeniem właściwego półwyspu Alaski, stanowią jakgdyby pomost pomiędzy Ameryką i półwyspem Kamczatki. Od strony wsch. A. zbliża się najbardziej do Europy w Grenlandji. Poza temi dwoma miejscami, pozostałe wybrzeża A. oddalone są bardzo znacznie od Starego Świata. Największe zbliżenie następuje pomiędzy płn. wsch. przylądkiem Am. Płd. San Roque w Brazylji, a wybrzeżem gwinejskiem w Afryce zach. Odległość w linji prostej wynosi tutaj 2 965 km. Od Europy i Afryki oddziela Amerykę oc. Atlantycki, od Azji i Ocean j i — oc. Wielki.

2. Odkrywcy i podróżnicy. Odkrycie Nowego Świata przypisują naogół Krzysztofowi Kolumbowi, ur. w Genui, który w 1492 wymszył z portu Palos w Hiszpanji i w dn. 11. X. wylądował na wyspie Guanahani, należącej do grupy wysp Bahama. którą Kolumb przechrzci! następnie na San Salvador (św. Zbawiciel). Identyfikuje się ją dzisiaj z wyspą Watling. Kolumb był przekonany, iż odkrył wsch. brzeg kontynentu Azji, później zaś sądził, iż dotarł do wysp leżących na wsch. od kont. azjatyckiego. W Gagu dalszych swych podróży Kolumb odkrył jeszcze cały szereg wysp należących do archipelagu Antyli, pomimo to jednak umarł w przekonaniu, że odkrył tylko drogę na zachód do Azji, nie zaś nowy kontynent. Tern się też tłumaczy, że odkryte pi zez siebie wyspy Kolumb nazwał Indjami, zaś ich mieszkańców „Indios“ = Indjanami. Uczeni niejednokrotnie stawiali hipotezę, że kontynent A. odkryty był już w starożytności przez Normanów, którzy w pogoni za wielorybami posuwali się bardzo daleko na zachód oc. Atlantyckiego. Nie jest wcale wykluczo-nem, iż docierali oni i lądowali na płn. wsch. wybrzeżach A. Podług pracy „Land-namobok" Islandczyka — Ari’ego, niejacy Barn i, Ari i Marsson, jadąc z Islan-dji do Grenlandji, byli zniesieni przez prąd Labradoru i mieli przypadkiem dotrzeć do nowych ziem, które nazwali Helluland (ląd skalisty), Markland (ląd lesisty), Yinland