Magazyn6

2901

121

AMERYKA

około 2 300 km, Ikrzący Am. Płn. z Am. Płd., do którego zalicza się również wyspy Antylskie, oddzielone od kontynentu szeregiem zapadlin tektonicznych. Na lądzie stałym Am. Sr. ciągnie się od przesmyku Te-huantepec do synkliny, ciągnącej się między zatoką Darien i zatoką Panamską, wzdłuż której płynie rzeka Atrato. Wąski ten pas, kilkakrotnie zwężający się, obejmuje około 515 000 km². Jest to kraina naogół górzysta, której oś stanowi dalszy ciąg Andów Am. Płd. Grzbiet ten w wielu miejscach jest rozczłonkowany przez silne działania wulkaniczne na szereg dzielnic, oddzielonych od siebie glębokiemi wcięciami, w których leżą większe jeziora. Grzbiet tworzy pas wielkich wulkanów, z których najważniejsze są: Tajumulco (4210), Acatenango (3960), Fuego (Ogień: 3830), Atitlan (3 5²°). Santa Ana (2 390), San Vincente (2 170), San Miguel (2 130), San Salvador (1950), Viejo (1780), Ometepe (1 557). Guisisil (i 37°)i Momotombo    (1 260),

Conchagna (1250), Ooseguina    (1158),

Chiriąui (3 650) i wiele innych. Pomiędzy wybrzeżem wsch. i wybrzeżem zach. istnieje wybitny kontrast. Ziemie leżące nad Atlantykiem są przeważnie nizinne, wilgoti lej pełne bagien, pokryte gę^etemi lasami dzie-wiczemi, niezdrowe i bardzo słabo zaludnione. Zamieszkują je prawie wyłącznie Indjanie, na wybrzeżu Karaibowie. W przeciwstawieniu, krainy wybrzeża Pacyfiku są wyżej wzniesione, o suchszym i zdrowym klimacie. Miejscami ziemia jest tu bardzo żyzna. Krainy zachodnie skupiają większość mieszkańców, przeważnie potomków hiszpańskich i są ośrodkiem życia państw środkowo-amerykańskich. Budowa orograficzna kraju warunkuje też jego hydro-grafję. Wielkich rzek wogóle niema, większe zaś spotykamy wyłącznie po stronie wsch. Najważniejsze są: Rio Usumacinta (1 000 km), Rio Coco (Segovia), oraz Rio Grandę i Rio San Juan, będące odpływami wielkich jezior środkowo-amerykańskich: J. Nicaragua (7 700 km²) i jeziora Managua (1 134 km²). Różnice klimatyczne pomiędzy wybrzeżem wsch. i zach. cechują termika i opady. Na wybrzeżu wschodniem opady są bardzo znaczne. W miejscowości San Juan del Sur (Grey-town), leżącej w Nicaragui, roczne opady atmosferyczne osiągają 6 588 mm, zaś przeciętna t< mperatura roczna wynosi tam 26,2° przyczem niema prawie żadnej amplitudy termicznej. Miesiąc najzimniejszy (styczeń) wykazuje przeciętnie 25,3°, miesiąc najcieplejszy (maj) 27,1®. Podobną temperaturę, tylko przy mniejszych opadach atmosferycznych, spotykamy niemal wzdłuż całego wsch. wybrzeża Am. Śr. Po stronie zachodniej i na wyżynach temperatura naogół jest niższa, amplitudy zaś wyższe, przy znacznie mniejszych opadach atmosferycznych.

Odkrywcami i kolonizatorami Am. or. byli prawie wyłącznie Hiszpanie, którzy na ziemiach tych zastali rozmaite ludy in-djańskie, a w śród nich ludy Maya o wysokim stopniu kultury. Dziś czystych Indjan spotyka się przeważnie tylko w nizinnych puszczach dziewiczych od strony morza Karaibskiego, w górach zaś, w Hondurasie i w stanie Chiapas w Meksyku płd., gdzie jeszcze pizeważają Indjanie. Większość ludności Am. Śr. stanowią dziś metysi (mieszańcy).

2. Podział polityczny. Rozczłonkowanie kraju pod względem fizycznym znajduje swoje odbicie w podziale politycznym. Am. Śr. nie ma jedności politycznej. Część północna, przylegająca do przesmyku Tehuan-tepec, należy jeszcze do Meksyku i stanowi prowincje Chiapas, Tabasco i Yucatan. Do Meksyku przylega na południu Rzpl. Gua-temala oraz wielkobrytański Honduras. Dalej na południe leżą Rzpl. Honduras, San Salvador, Nicaragua, Costarica i Panama. Do r. 1821 ziemie nie wchodzące w skład Meksyku były kolonją hiszpańską i nosiły nazwę Kapitanat Guatemala ze stolicą w Antigua. Od 1821 do 1823 obszary te były przejściowo związane z Meksykiem; od 1823 do 1839 tworzyły niepodległą republikę federacyjną, która wreszcie rozpadła się na 5 państewek, a do nich w 1903 przyłączyła się jeszcze Panama, oderwana od Kolumb]i. Myśl ponownego połączenia się państewek środkowo-amerykańskich kiełkuje jednak wśród nich i doprowadziła kilkakrotnie do prób chociażby częściowego połączenia się w republikę federacyjną. Wybitne dążenia w tym kierunku podejmowane były w 1898 i ostatnio w 1. 1920—21. Niektóre z krajów środkowoamerykańskich są gospodarczo i finansowo silnie uzależnione od St. Zjedn. Ameryki Płn. Szczegóły dotyczące podziału politycznego, ludności oraz zagadnień gospodarczych podane są w tablicy statystycznej.