margul (28) []

W przymierzu z niewidzialnym

gniewnym

Samotnikiem

Opowieści mitologiczne plemion, a potem narodu żydowskiej zajmują honorowe miejsce w skarbnicy kulturowej człowieka wycbo. wanego w cywilizacji zachodniej. Stały się czystką myśli, ocen, postaw, nadziei i obaw metafizycznych. Stały się podstawą religii chrze-ścijańskiej. która kształtowała ducha Europy przez wieki średniej nowożytne.

W przypadku mitów żydowskich zaszło coś bezprecedensowego i unikalnego w skali światowej. Oto wytwór wyobraźni religijnej malej społeczności nie tylko wpłynął na jej sposób życia i odczuwana — co jest rzeczą normalną — ale zdołał ukształtować postawę dwa eskpansywnych religii światowych, chrześcijaństwa i islamu. A przecież to chrześcijaństwo przez dwa ostatnie tysiąclecia było rozstrzygające dla losów świata. Niosąc po wszystkich kontynentach swe ewangeliczne posianie rozpowszechniło jednocześnie mitologię maleńkiego narodu usytuowanego między wschodnią linią brzegową Morza Śródziemnego a graniczącą z pustynią rzeką Jordan.

Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury podkreśla. żc z mitów Starego Testamentu „najważniejsze pochodzi z folkloru bliskowschodniego i są analogiczne do mitów występujących w zachowanej literaturze ludów tej części świata. Zawszr jednak odznaczają się swoistym charakterem, gdyż ich nadrzędnym celem jest ilustracja stosunków między Bogiem a ludźmi". Można to ująć zwięźlej: w mitach Biblii treść jest eklektyczno-kompilator-ska. ale duch własny, zazdrośnie monoteistyczny i skrajnie etnocen-tryczny.

gołę pośrednika w święcie idei wyznaczyło Żydom ich położenie gOgrtrfteme. Wystarczy spojrzeć na mapę. aby stwierdzić, że wtaś->prxez Palestynę wiodły szlaki komunikacyjne łączące trzy wcześni wielkie cywilizacje Bliskiego Wschodu: Egipt. Mezopotamię i iptiolię hetycką. Lądem można się było dostać z państwa faraonów domen królów znad Halysu. Eufratu i Tygrysu głównie przez wąst-u pas ziemi kanaaneńskiej. Reszta była pustynią. Tym utartym szfa-jjęjn ciągnęły karawany, wyprawy wojenne, misje dyplomatyczne i j0ęe. Sam naród nie uchronił się przed niewolą egipską i babilońską, ipotem perską, grecką, rzymską, a w końcu arabską. Cóż dziwnego, £ przejął wiele obcych motywów wierzeniowych. Pomysł szczęśliwe-gg parkowego raju ziemskiego przyszedł ze wspólnego ujścia dwu pęk, podobnie jak praczłowiek z gliny, potop z ratunkową arką. jieża Babel — kopia tarasowego zikkuratu. Kraj nadnilowy doatar-ovt znów wielu wątków zawartych w Księdze Wyjścia, np. o monote-j*ńiic faraona Echnatona (niezupełnym, gdyż dopuszczał kilka innych bóstw), o oporze Józefa wobec zakusów mężatki (papirus egipski z XIII w.). Księga Przysłów Salomona w rozdziale „Rady i ostrze-fgnia* powtarza właściwie prawie dosłownie mądrości Egipcjan. Sławny Anioł Jahwe, będący narzędziem boskiej interwencji w sprawy {jemskie, ma wypisanego w rodowodzie perskiego Amesza Spenta — Nieśmiertelnego L>ucha ze skrzydłami jako znakiem rozpoznawczym. W ikonografii zachodniej nikogo nie rażą młodzieńcze postacie z ogromnymi skrzydłami u ramion albo same główki dziecięce ze skrzydełkami, a jest to pożyczka perska zawarta w micie ludowym.

Same tedy mity żydowskie, a nawet i stylizowane pół historyczne legendy w swej treści nie zawierają żadnej rewelacji i nie odznaczają się zaskakującą oryginalnością, a pochodzą z przekazów ustnych i pisemnych narodów sąsiedzkich. Natomiast mistrzami nad mistrze okazali się Żydzi w sformułowaniu dwu wielkich idei religijnych, które tchnęli w te zapożyczone mity i w ten sposób scementowali je w monolityczny blok myślowy. Pierwsza to własna, oryginalna wiara w Wielkiego Samotnika, który nie znosi rywala. Druga, to również unikalna w dziejach religii zasada dwustronnego układu między Wielkim Samotnikiem a wybranym z mnóstwa innych narodów Wyłącz-*ym Podopiecznym. I doprawdy z żelazną, niekiedy okrutną konsekwencją mity i legendy żydowskie ilustrują te dwie fundamentalne za-wdy. Naród zaś w praktyce życiowej, chociaż nie zawsze posłuszny, ostatecznie zawsze poddaje się bez szemrania wielkiemu Reżyserowi świętej historii.

112

113