mazierski2

2'i KS. STANISŁAW MAZIEKSK1

2'i KS. STANISŁAW MAZIEKSK1

V

w

1. Charakterystyka praw fizycznych. Od czasów Galileusza Newtona rozwój nauk przyrodniczych zaznaczył się wykryciem szeregu praw zyrcdy. Osiągnięcia te przyrodnicy zawdzięczali temu, że nie ograniczali się ^: > opisu zjawisk, lecz usiłowali znaleźć_j^aję_^e]j^£jj^mi^dzy nimi, czyli pra-.idłowość^ip^^    Zabiegi metodyćzne^zrmerza^J^c^Hłr^iMalenTa

'\ aw_ są zwykle skomplikowane, aJe można w nich wyróżnić pewien porządek :^.bi era nie danych obserwacji, jijęcie spostrzeżeń w próbną ogólną formę , ijęciową i wyrażenie jej wzorem matematycznym, najczęściej w postaci ■' jwnań lub funkcji matematycznej, przedstawiającej zależności jednej wiel-i ;ści od drugichf/wreszcie przeprowadzenie eksperymentów sprawdzających ^:i.

Za prawa przyrody uważamy np. takie zdania empiryczne: 1° Srebro topi ę w temperaturze 960°C; 2° Atom wodoru posiada jeden proton i jeden ■ ektron; 3° Naboje elektryczne różnoimienne przyciągają się, a naboje jedno-imienne —- odpychają; 4° Każdy gatunek cukru jest rozpuszczalny w wodzie;

“• Wszystkie metale rozszerzają się pod wpływem ciepła; 6° Iloczyn ciśnienia i objętości gazu w temperaturze stałej jest wartością stałą; 7° Rozpad ciał promieniotwórczych odbywa się według funkcji wykładniczej N'=N₀e—

3 Ilość masy i energii we wszechświecie jest stała.

Najhardziej charakterystyczne prawa fizyki są sformułowane w postaci !'iWnań różniczkowych, a więc pewnych identyczności, które zdają się nie przypisywać wielkościom fizycznym jakichś cech. Przytoczone formuły praw są uogólnieniami indukcyjnymi. JZjawiska mogą _by_ć^ uogólnione_w różnjrrn Ropniu, a stąd różne znaczenie samego prawa fizycznego. „Prawo fizyczne” może znaczyć tyle, co zasada fizyczna, i jako takie jest prawem w najogól- -j-r.icjszym znaczeniu {§**£* Prawami zaś w węższym złączeniu są wszelkie

związki faktyczne między właściwościami ciał' mi<fdży fżećzami i zjawiskami___

tup. 2°, 3°, 5°). W znaczeniu zaś najwęższym i najściślejszym prawo fizyczne _

■^i<JSt    wielkościami fizycznymi wyrażona ^wjązyku f

mątema^^^^nfw postaci równa ma lub funkcji mateSdt^^e^wszystlrie (>dnua?fyę!ⁱ§W^ł,ft5ęcznych są formułami, w których wyrażamy związki pomiędzy wielkościami fizycznymi lub właściwościami.

Prawo orzeka bądź relację pomiędzy różnymi własnościami tego samego ciała (np. prawo 2°), bądź relacje pomiędzy właściwościami różnych ciał (np. prawo 3°). Uogólnienia indukcyjne, które wyrażają współistnienie właściwości, nazywamy prawamikoeg^y^tęniyahiypjU^{1 2 3}- Takimi prawami (ale nie wyłącznie) zajmująsię^zoologia i notanika, z których pierwsza ustala np. wzajemną korelację cech u zwierząt, a druga u roślin.

Inną grupę praw stanowią te, które wyrażają następowanie zjawisk po sobie. W przeciwieństwie do poprzednich są tojpi^wa^djyianyc^ie lub sukcesywne, zwane niekiedy p^^cjynowj^ni. Niektórzy metodolodzy przyrodoznawstwa (chyba^poHwpIywem Dawida Hume’a) mówią, że prawa fizyczne nie wyrażają związków przyczynowych, kauzalnych, lecz tylko związki funkcjonalne, formalne. Do zwolenników tego poglądu należy zaliczyć również lowan-

miczncg

■    ych cym; a 'irncj.ii

tlp.

wać be. w wódz ncgo .. '■oz puszt C,

wyrażaj idu'\v ■■ickiror .•..echo et,: liczby z orzekać go praw posiadał 'jr.wi-k; •dwo. .ii

■    pr?.*ż dzio su, o ego je •lanego padu. c: Nic wic np. c/cp styczną chwilą

Zasa się uch' namic/.r jedno odpo\ strony, zdanie > 'dynami ryczr.e, potraf:n rżeniu, ■tło podoi

Stuły

można

zwiijk. z w a i d v w Ogu:!

r

1

   Por. ks. S. M a z i e r s k i, Prawa przyrody jako uogólnienia indukcyjne, ..Hoczniki Filozoficzne” XI (1963), z. 3, s. 15—30.

2

   N₀ — oznacza ilość atomów promieniotwórczych w chwili t₀; N — ilość atomów, których jądra uległy rozpadowi; t — czas, w którym rozpatrujemy zjawisko promieniotwórcze; e — zasada logarytmu naturalnego.

3

   Por. J. Metallmann, Detcrminizm nauk przyrodniczych, Kraków 1934, s. 265—346.