Maśliński4986

Obowiązkiem każdego lekarza powinno być dokładne zapoznanie się z przebiegiem karcynogenezy chemicznej, jedynie bowiem znajomość przebiegu rakowace-nia pozwoliłaby na zmniejszenie zapadalności na tę groźną wciąż chorobę. Według optymistycznych prognoz amerykańskiego Instytutu Badań nad Rakiem odpowiednia profilaktyka mogłaby spowodować w przyszłości prawie 60% obniżenie zapadalności na nowotwory złośliwe.

Większość publikacji zawierających przegląd badań nad karcynogenezą chemiczną cytuje na wstępie obserwacje angielskiego chirurga Percwala Potta z 1775 r., który stwierdził częste występowanie raka moszny u kominiarzy i powiązał je z czyszczeniem przewodów kominowych, a ściślej, jak pisak j: odkładaniem się sadzy w bruzdach moszny". Było to ważne odkrycie otwierające nową (friMhnę w medycynie, tj. wpływ środowiska zawodowego na powstawanie chorób, w tym nowotworowych. Wyjaśnienie mechanizmów procesu rakowacenia i udziału sadzy zawierającej silne karcy-oogeny przyniósł dopiero rozwój współczesnej biochemii.

Z ocen epidemiologicznych przeprowadzonych zarówno przez amerykańskie, jak i europejskie ośrodki wynika, iż ok. 80% nowotworów złośliwych wywołują kar-cynogeny chemiczne występujące w szeroko pojętym środowisku człowieka. To zaskakujące stwierdzenie jest dodatkowo niepokojące wobec faktu stałego narastania skażenia środowiska naturalnego na całym świecie przez substancje o potencjalnych właściwościach rakotwórczych.

—— CHARAKTERYSTYKA KARCYNOGENÓW OKRESU INICJACJI

Karcynogenami są substancje, które powodują definitywną transformację nowotworową. Większość karcynogenów jest mutagenami (90%), ale oczywiście nie wszystkie mutageny prowadzą do transformacji nowotworowej. Wiele z nich ujawnia i nasila swoje własności rakotwórcze w obecności czynników promocyjnych (zob. wyżej). Znane są jednak karcynogeny, nazywane „kompletnymi”, które działają zarówno jako czynnik inicjujący, jak i promocyjny. Osobnicza wrażliwość na karcynogeny zależy od zdolności enzymów do przekształcania ich w mutageny (tj. prokarcynogenu w aktywną postać karcynogenu). Prokarcynogenami nazywane są więc substancje, które w celu wywołania zmian w aparacie genetycznym komórki wymagają aktywacji (metabolizacji) w ustroju. Przykładem mogą być: nitrozoaminy, niektóre węglowodory aromatyczne, chlorek winylu, aflatoksyny i wiele innych.

Klasyfikacja karcynogenów jest trudna, należą bowiem do różnych grup związków chemicznych nieorganicznych i organicznych o różnej budowie, przy czym nie są znane jakieś wspólne struktury odpowiedzialne za proces rakowacenia. Znane są natomiast ich wspólne mechanizmy działania. Karcynogeny chemiczne wymagają zwykle wielokrotnego wprowadzenia do organizmu, choć niektóre z nich mogą powodować rakowacenie po jednorazowej ekspozycji. Charakterystyczną cechą karcynogenów jest długi okres utajenia, tj. czas od wprowadzenia pierwszej dawki do pojawienia się nowotworu. Okres ten może trwać u człowieka od kilku do kilkudziesięciu lat i jest zależny od wielu czynników, także od dawki karcynogenu oraz płci i wieku.

Wybór karcynogenów chemicznych występujących w środowisku człowieka, głównie jako czynników narażenia zawodowego, jest przedstawiony w tabeli 17.13.

CHARAKTERYSTYKA KARCYNOGENÓW OKRESU PROMOCJI I PROGRESJI

Promocję można zdefiniować jako etap współdziałania różnych czynników, nazywanych wspierającymi - kokarcynogenami promocyjnymi. Nie są one karcy-