Mikrobiologia0

260 Mikotoksykozy

wykazuje zredukowana forma zearalenonu - zearalenol. Choć zaliczany jest do mikotoksyn, to jego działanie sprowadza się do zdolności przyłączania się do receptorów dla estrogenów w komórkach ssaków. Właściwość ta wynika z budowy cząsteczki zearalenonu, która zbliżona jest do budowy cząsteczki 17[ł-estradiolu, jednego z głównych hormonów produkowanych przez jajniki. Syntetycznie wytworzony a-zearalenol stosowany był pod nazwą zeranol jako stymulator wzrostu w hodowlach bydła i owiec, jego stosowanie w Europie zostało zabronione.

Zwierzętami najbardziej podatnymi na szkodliwe działanie zearalenonu są świnie. Związek ten zawarty w paszy już w stężeniach rzędu 1 mg/kg wywołuje u zwierząt zespół estrogenny (hyperestrogenizm), w którym obserwuje się powiększenie i obrzęk sromu oraz gruczołów sutkowych, a także powiększenie macicy i obkurczanie się jajników. W cięższych przypadkach może nawet dojść do zniekształcenia macicy czy' wypadnięcia pochwy lub-odbytu. Zeara-lenon wykazuje również niekorzystny wpływ na rozród. Wykazano, iż związek ten może mieć negatywny wpływ na wielkość miotów oraz kondycję młodych (przerost narządów rozrodczych), a także powodować bezpłodność, zamieranie zarodków, resorpcję płodu lub poronienia. Młode samce świń są również podatne na działanie zearalenonu, pod którego wpływem obserwowano przerost brodawek sutkowych, obniżone libido czy też atrofię jąder u tych zwierząt. Przeżuwacze są mniej podatne na działanie zearalenonu, jednak u jałówek, którym podawano eksperymentalnie zearalenon w ilości 40 mg/kg paszy, stwierdzono zmniejszoną płodność oraz zmniejszenie produkcji mleka, zaburzenia owulacji, jak również powiększenie brodawek sutkowych. Działanie zearalenonu na organizm ludzki nie zostało potwierdzone, jednak podejrzewa się możliwy związek zearalenonu i jego pochodnych, obecnych w spożywanym pokarmie, z częstymi przypadkami zbyt wczesnego dojrzewania płciowego.

Trichoteceny

Trichoteceny to grupa toksycznych metabolitów, do której zaliczono ponad 180 związków, wytwarzanych przede wszystkim przez grzyby z rodzaju Fusa-rium, ważne patogeny roślin, głównie rosnących upraw - Fusarium episphae, Fusarium graminearum, Fusarium lateritium, Fusarium nivale, Fusarium oxysporum, Fusarium poae, Fusarium rigidisculum, Fusarium sporotrichio-ides i Fusarium tricinctum oraz rodzajów: Cephalosporium, Myrothecium, Stachybotrys, Trichoderma, Trichothecium czy też Verticimonosporium. Termin trichoteceny pochodzi od nazwy pierwszej odkrytej milcotoksyny tej rodziny - trichotecyny. Wyróżnia się dwie grupy trichotecenów - grupę A i B. W skład grupy A wchodzą: toksyna T-2, toksyna HT-2, neosolaniol oraz diacetoksyscirpenol. W grupie B natomiast znajdują się związki takie, jak: deoksyniwalenol (DON), niwalenol i fusarenon X. Osobną grupę stanowią toksyny produkowane przez Stachybotrys atra (Stachybotrys chartarum) - satratoksyny H, F i G, werrukaryna i rorydyna E.

Najbardziej znaną mikotoksyną z grupy trichotecenów jest deoksyniwalenol (opisywany też jako DON lub womitoksyna). Deoksyniwalenol wytwarzany jest jeszcze w warunkach wzrostu upraw głównie przez Fusarium gramine-arurn i Fusarium culmorum. Trichoteceny mogą występować w ziarnach pszenicy, owsa, jęczmienia, żyta, kukurydzy, sorgo, w ryżu oraz soji, a także, ze względu na swoją stabilność w procesach chemicznych, w produktach żywnościowych, jak: płatki śniadaniowe, makaron, chleb czy piwo. Ich obecność stwierdzano również w bananach, orzechach ziemnych, nasionach gorczycy oraz nasionach słonecznika. Satratoksyny, werrukaryna i rorydyna E występują przede wszystkim w źle przechowywanym i zawilgoconym sianie oraz słomie. Stwierdzono ponadto, że grzyby z rodzaju Stachybotrys wykazują dobry wzrost na dostatecznie wilgotnych materiałach budowlanych, zawierających celulozę (płyty kartonowo-gipsowe, płyty pilśniowe, sklejka itp.).

Trichoteceny zaburzają i hamują syntezę białek w komórkach. Szczególnie podatne na uszkodzenia są komórki intensywni i e dzielące się (jak np. komórki nabłonkowe w przewodzie pokarmowym czy komórki prekursorowi leukocytów w szpiku kostnym). Konsekwencją jest obniżenie odporności organizmu na infekcje bakteryjne i wdrusowe. Diacetoksyscirpenol, deoksyniwalenol oraz toksyna T-2 są najlepiej poznanymi związkami z grupy trichotecenów wytwarzanych przez grzyby z rodzaju Fusarium. Najczęściej obecną w ziarnach zbóż toksyną z tej grupy jest deoksyniwalenol (DON). Związek ten, obecny w paszy, powoduje zmniejszenie wydajności wykorzystywania pokarmu oraz spadek masy ciała. Przy wyższych stężeniach powoduje wymioty (womitoksyna), biegunkę. Wrażliwe są szczególnie śwdnie, u których zaobserwowano podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej, a także przekrwienie śluzówki przewodu pokarmowego, upośledzone wchłanianie w przewodzie pokarmowym, a w konsekwencji anemię oraz niedobory białek, wapnia i fosforu. Inne zwderzęta, na przykład bydło, są mniej podatne na działanie deoksyniwalenolu. Jedynymi objawami mogącymi występować przy większych stężeniach przyjmowanej toksyny są: zmniejszone wykorzystanie paszy, spadek masy ciała i zmniejszenie ilości produkowanego mleka u krów mlecznych.