MRR9

bowe" nie ma gbfślontgp znaczenia w światupoglądzie «r<.hakmją| i im lepiej i niej zrezygnować.

Trzeba natomiast zaznaczyć, że wyżej wymienili hitsdhde i kratofanie elementarne nie wyczerpują całokntftłtu pntlytii *g, gijnego i religijnej teorii ludzi „pierwotnych"*. Nie znana jest ^ religia, która by sprowadzała się jedynie do tego rodzaju eia^, taraych hierofanii i kratofaniL Kategorie sacrum, jak również W morfologia nieustannie przerastają epifanię mana i tego, co aa zwykłe, oraz przerastają kult przodków, wierzenia w duchy, kulty natury itd. Inaczej mówiąc, najbardziej „prymitywna** religia jS np. religia plemion australijskich Andamanów, Pigmejów itd.) a» da się sprowadzić do elementarnego poziomu hierofanii (mona, tok mizm, animizmU Obok tego rodzaju przeżyć i teorii religijąd jednowartościowych nieustannie natrafiamy na mniej lub snącej wyraźne ślady innych przeżyć czy teorii religijnych, np. na ttidy kultu istoty najwyższej. Nie jest ważny fakt, że owe ślady tut odgrywają większej roli w życiu codziennym danego plemiak Będziemy mieli sposobność (§ 12 i ns.) stwierdzić, ze u „pierwsi' nych” wiara w istotę najwyższą, stwórcą i wszechmocnego, amiew kującego niebiosa i ukazującego się w epifaniach uranicznych, występuje niemal wszędzie, a jednak owa najwyższa istota nie odgrywa prawie żadnej roli w kulcie, gdzie zastępują ją inne djr religijne (totemizm, kult przodków, mitologie sola me 1 1 u ramą epifanie płodności itp.). To, że owe istoty najwyższe zniknęły z aktualnego życia religijnego, stanowi oczywiście problem ratary historycznej; zjawisko to należy przypisać pewnym filom, któcs częściowo dadzą się ustalić. Istoty najwyższe, chociaż okazują są mniej ważne, należą jednak do spuścizny religijnej , pierwotaydH i wobec tego nie można ich pomijać, gdy się bada całość przeżycia sacrum u ludzi okresu archaicznego. Elementarne hierofanie i kiatoh fanie błyskawicowe wchodzą w zakres tego archaicznego przeżycia religijnego, nieraz w nim przeważają, ale nigdy go nie wyczerpują całkowicie.

[Z drugiej strony owe elementarne hierofanie i kratofanie ah zawsze są „zamknięte”, jednowartościowejMogą wzbogacać, jeśli M swą treść religijną, to przynajmniej swą funkcją formalną. kultowy w danym momencie historycznym objawia pewną odaMj sacrum: kamień ten ukazuje, że sacrum jest czymś meym, rńrrnh