na dz z pol063

128

profilowano. W zdobnictwie przedmiotów codziennego użytku dominowała skłonność do geometryzacji.

Wszystkim ważniejszym uroczystościom towarzyszyły zapewne śpiew, muzyka i taniec. Niewiele jednak posiadamy informacji na ten temat, zwłaszcza w odniesieniu do starszych faz wczesnego średniowiecza.

Przyjęcie chrześcijaństwa przez mieszkańców obecnych ziem polskich związane z formowaniem się ustroju państwowego pociągnęło za sobą szereg istotnych zmian w zakresie kultury symbolicznej. Początkowo jednak chrystianizacja była powierzchowna i miała charakter formalny. Życie religijne koncentrowało się przy stolicach biskupich, na dworach książąt i moż-nowładców. a także na podgrodziach większych ośrodków grodowych. Świadectwem tego były pojawiające się na ziemiach polskich pierwsze kościoły. Dawne wierzenia trwały w dalszym ciągu wśród szerokich rzeszy ludności, wchodząc także w swoistą symbiozę z chrześcijaństwem. Przy narodzinach, zaślubinach i pogrzebach sprawowano nadal pogańskie obrzędy. Stare ośrodki pogańskie żyły więc w dalszym ciągu własnym, bujnym życiem. Na poły pogański był także obrządek pogrzebowy, który w niektórych rejonach dorzecza Odry i Wisły przetrwał aż do XII wieku. Zmarli, zgodnie z obyczajem chrześcijańskim, chowani byli w postaci niespalonej. cmentarze jednak znajdowały się często jeszcze w XI wieku z dala od kościołów. Groby nadal wyposażano w jadło, broń, ozdoby, co było sprzeczne z regułą chrześcijańską. W chrześcijańskim kulcie zmarłych jeszcze obecnie obserwujemy wiele obrzędów o charakterze na poły pogańskim, które częściowo - jak np. Zaduszki - zostały już we wczesnym średniowieczu zaakceptowane przez kościół. Chrystianizacja obecnych ziem polskich przyczyniła się także - jak się powszechnie przyjmuje - do rozwarstwienia działalności określanej mianem sztuki na rodzimą, opartą na wąskim światopoglądzie pogańskim i nową, wykształconą na terenach obcych, posiadającą własną strukturę stylistyczną.

Sztuka rodzima panująca na obecnych ziemiach polskich w młodszych fazach wczesnego średniowiecza nie znała zasadniczo monumentalnej architektury kamiennej, a tym samym związanej z nią rzeźby dekoracyjnej i malarstwa ściennego. W zakresie kształtowania przestrzeni nie przekroczyła bowiem ram konstrukcji ziemnych i budownictwa drewnianego. W działalności określanej powszechnie mianem sztuki dominowało więc tzw. rzemiosło artystyczne i zdobnictwo.

Konstrukcje ziemne obejmowały głównie większe lub mniejsze mogiły w rodzaju kopców Krakusa i Wandy pod Krakowem. W zakresie budownictwa ziemno-drewnianego uwagę zwracają przede wszystkim założę-nia obronne grodów i podgrodzi w postaci wałów o różnego rodzaju konstrukcjach. Brakuje nam jak do tej pory pełniejszych danych na temat budownictwa sakralnego. Lukę w' tym zakresie wypełniają w' pewnym sensie badania archeologiczne prowadzone na Ostrowie Lednickim, znajdującym się na trasie łączącej Gniezno z Poznaniem. Odkryta tam budowla sakralna ufundowana przez Mieszka 1 składała się z niewielkiej kaplicy na planie krzyża równoramiennego oraz przylegającego do niej prostokątnego budynku składającego się z wielu pomieszczeń. Badania lat ostatnich wykazały, iż kaplica ta została zbudowana pierwotnie jako baptysterium. czyli specjalna budowla sakralna przeznaczona do uroczystych chrztów osób dorosłych, a budowla prostokątna stanowiła połączony z nią pałac. Jest to - jak do tej pory - jedyne znane baptysterium z początków drugiej połowy X wieku z terenów obecnych ziem polskich. Do obiektów sakralnych zaliczyć także możemy wielkie okręgi święte zakreślone wałami kamiennymi: na górze Ślęży. wokół szczytu Góry Kościuszki i Raduni na Śląsku oraz na Łysej Górze w Małopolsce. a także w Trzebiatowie na Pomorzu Zachodnim.

Sakralny charakter miała także przeważnie rzeźba wykonywana w kamieniu lub drzewie, rzadziej w brązie lub glinie. Przybierała ona postać posągów antropomorficznych. W zakresie rzeźby kamiennej w literaturze specjalistycznej wyróżnia się. ze względów na cechy kompozycyjne i sposób opracowania powierzchni, trzy rodzaje rozwiązań. Pierwsze to posągi o kształcie regularnego w przybliżeniu prostopadłościanu o podstawie czworobocznej. zdobione płaskim, gładkim, schematycznym reliefem figuralnym. Zdobienia te występują zarówno z czterech stron, jak w przypadku monumentalnego w stylu i rozmiarach Światowida o czterech twarzach i złożonym programie kosmologicznym, znalezionego w Zbruczu. bądź z trzech stron, jak na jednym z posągów w Iwankowcach kolo Kamienia Podolskiego. względnie z jednej tylko strony - inny posąg z Iwankowic. Drugie rozwiązanie to posągi o kształcie okrągłego w przekroju słupa zakończone twarzą ludzką - rzeźba ze Szczecinka. Trzecie to posągi o kształcie obłej, niewymiarowej piramidy z trzema osobnymi przedstawieniami figuralnymi rozmieszczonymi z trzech stron (granitowy głaz z Leźna koło Kartuz) lub też z jednej strony zdobione uproszczonym i grubo wykonanym zarysem pojedynczej postaci ludzkiej (jak na kamieniach narzutowych z Pomorza Zachodniego i Mazowsza).

Osobną grupę z pogranicza rzeźby i wycinanki tworzą wykonywane z różnych materiałów' płaskie, sylwetowe podobizny zwierząt (np. konik z drewna znaleziony w' Wolinie lub z kory odkryty w Opolu).