na dz z pol080

162

miki. Na obszarach dzisiejszej Małopolski i częściowo w całym dorzeczu Wisły występowała ceramika malowana czerwoną i czarną farbą (ryc. 28). W drugiej połowie IV tysiąclecia p.n.e. zanika ornamentyka malowana, a dominować zaczyna ceramika niemalowana. Na podstawie szczegółowej jej analizy archeolodzy wydzielają szereg grup lokalnych: grupa o c i e c k a (Górny Śląsk), m o d 1 n i c k a (Małopolska), brzesko-kujawska (Kujawy).

Cechą charakterystyczną wszystkich tych grup jest występowanie naczyń na pustej nóżce, amforek i mis, zdobionych jedynie plastycznymi guzkami. Twórcy tej kultury zakładali bardzo rozległe osady, złożone zarówno z dużych domów naziemnych zbudowanych na planie prostokątnym, jak również ziemianki o planie owalnym. Terenami eksploatowanymi przez gospodarkę rolno-hodowlaną były już nie tylko dna dolin rzecznych, ale także brzegi wysoczyzn. Zmarłych chowano na cmentarzyskach lokalizowanych w sąsiedztwie osad, w pozycji skurczonej, w grobach szkieletowych wyposażonych w ceramikę oraz narzędzia wykonane z kamieni.

Kultura polgarska

Nazwa od cmentarzyska w miejscowości Tiszapolgar na Węgrzech. Na obecnych ziemiach polskich - w strefie południowej osiedlili się twórcy tej kultury, tworząc lokalne jej grupy: lubusko-wołyńską (Wyżyna Lubelska i przyległa część Ukrainy), j orda.no wską (Śląsk środkowy i tereny Czech), wyciąsko-złotnicką (Małopolska).

Cechą charakterystyczną tych grup jest obecność wyraźnych oddziaływań nadcisańskich w postaci naczyń amforowatych ze zwężającą się ku górze szyjką oraz dwoma uszkami przy otworze (ryc. 29). Zabudowę osad tworzyły przede wszystkim budowle ziemiankowe. Cmentarzyska lokowano w pobliżu osad. Składały się one przeważnie z kilkunastu grobów szkieletowych bogato wyposażonych w ceramikę, broń i ozdoby (ryc. 30). W okresie tym nawiązywano liczne kontakty z terenami zakarpackimi (obecność wyrobów miedzianych - sztyletów, toporów i ozdób) i z dorzeczem Dniestru (import surowca krzemiennego doskonałej jakości).

Kultura ceramiki promienistej

Zwana także badeńską (od jaskini Konigstgrotte koło Baden w Austrii). Jednym z ośrodków krystalizacji tej kultury były, jak się przypuszcza. południowe tereny dzisiejszej Polski (Małopolska, Górny Śląsk).

Cechą charakterystyczną tej kultury była ceramika z ornamentem w postaci pionowych lub ukośnych żłobkowań na powierzchni naczyń (ryc. 31). Znana jest przede wszystkim z wielkich osad liczących po kilkaset obiektów ziemiankowych. Twórcy tej kultury uprawiali gospodarkę rolniczo-hodowlaną, przy zaznaczającym się nieco bardziej wyraźnie przesunięciu akcentów w stronę hodowli zwierząt.

b) Kultury spoza cyklu naddunajskiego

Kultura pucharów lejkowatych

Nazwa od charakterystycznej formy naczynia, z brzuścem baniastym i szeroko rozchylonym kołnierzem (ryc. 32). Powstała na terenie dzisiejszych północnych Niemiec i Danii, gdzie rozwinęła się na podłożu miejscowych, półosiadłych kultur mezolitycznych. Wczesna faza tej kultury na obecnych ziemiach polskich nazwana została Sarnowską (od stanowiska Sarnowo woj. włocławskie). Generalnie jednak obszary Niżu znalazły się w zasięgu grupy wschodniej, Małopolska i Śląsk - południowej. Grupa wschodnia (trwa do połowy III tysiąclecia p.n.e.) charakteryzuje się przewagą gospodarki hodowlanej, przy dość jeszcze znacznej roli łowiectwa i rybołówstwa.

Twórcy tej grupy zakładali osady składające się z budowli naziemnych o lekkiej konstrukcji słupowej, bądź ziemianek, na glebach lekkich, w bezpośrednim sąsiedztwie dolin rzecznych. W tym czasie twórcy kultury pucharów lejkowatych na całym zachodnim terenie jej występowania zaczęli wznosić grobowe konstrukcje kamienne, tzw. megality, w postaci dolmenów lub grobów korytarzowych. Na terenach obecnych ziem polskich do zwyczajów tych nawiązują konstrukcje kamienne, zwane grobowcami kujawskimi (Kujawy, Ziemia Pyrzycka - ryc. 33).

Twórców grupy południowej cechuje znacznie większy dynamizm działań gospodarczych. Rozwija się mianowicie uprawa roślin, głównie zbóż. przy czym pojawia się pierwsza sprzężajna uprawa roli. Miejsce kija -kopaczki zastępuje radło ciągnione przez zwierzęta. Z uwagi na zmniejszenie się wydajności tego typu gospodarki wzrasta rola hodowli zwierząt, zwłaszcza bydła rogatego. Ludność tej grupy zakładała na wzniesieniach duże osady, co wynikało z faktu objęcia działalnością gospodarczą nie tylko dolin rzecznych, ale także dużych partii wysoczyzn. Cechą gospodarki twórców tej grupy jest także specjalizacja w zakresie wydobycia i wstępąej przeróbki krzemienia. Wielkie kopalnie krzemienia powstały w tym czasie