medsadowa 0

W praktyce toksykologiczne) dla określenia toksyczności dnuaj lubitancjl posługujemy się więc pojęciami dawek czy stężeń toksycznych bądź śmiertelnych.

Najczęściej używa się określenia:

LD„₀, tj. dosis letalis (dawka śmiertelna) dla połowy zwierząt doświadczalnych

njjligTamach na kilogram masy ciała.

Ź uwagi na osobnicze zróżnicowanie dawkę tę uzupełnia się jeszcze (koryguje) za pomocą odchylenia standardowego.

Posługujemy się także pojęciem:

LC_S0, tj. concentratio letalis (stężenie śmiertelne).

Jeśli mamy dp-cjtynienia z substancją toksyczną w postaci gazu, pary lub

w powietrzu), obowiązuje w pewnym zakresie

A —"działanie toksyczne, c — stężenie, t — czas działania.

Wzór ten mówi, że jeśli ktoś przebywa w danym pomieszczeniu o małej zawartości toksycznego składnika w powietrzu przez dłuższy czas, to rezultat jest taki sam, jak gdyby przebywał w tym samym pomieszczeniu o dużym stężeniu, ale krótko.

Istotne znaczenie w toksykologii ma droga wprowadzenia trucizny do organizmu. Potocznie mówiąc o truciznach, bierze się pod uwagę przyj ęcie jej doustnie. Ale trucizna może dostać się do organizmu także przez drogi oddechowe. Wchłanianie zaś przez płuca jest bardzo wydajne, porównywane nawet niekiedy do podania trucizny we wstrzyknięciu. Dyfuzja, czyli przenikanie gazów i par przez pęcherzyki płucne do naczyń krwionośnych, jest bowiem bardzo szybka, stąd też zatrucie tą drogą przebiega gwałtownie. W zatruciu doustnym substancja chemiczna musi z reguły pokonać dość istotną barierę ścian przewodu pokarmowego, ulegając przy tym rozcieńczeniu, a często także unieszkodliwieniu, gdyż np. w ścianach jelit funkcjonują również mechanizmy obronne, detoksykacyjne. Poza tym organizm reaguje nierzadko na obecność obcych substancji w kanale pokarmowym biegunkami czy wymiotami, które powodują wydalenie tych substancji.

Niektóre trucizny, zwłaszcza wykazujące powinowactwo do substancji tłuszczowych (lipidów), mają zdolność przenikania przez nie uszkodzoną skórę. Trzeba przy tym pamiętać, że delikatna i cienka skóra małych dzieci jest łatwiej przepuszczalna od skóry dorosłych. Łatwiej także w porównaniu z suchą przepuszcza substancje chemiczne skóra wilgotna oraz skóra zmodyfikowana działaniem niektórych rozpuszczalników organicznych i detergentów (np. proszki do prania).

Należy również mieć na uwadze podanie lub przyjęcie substancji toksycznej w e wstrzyknięciu, co nie występuje tak rzadko w dobie rozwijającej się narkomanii oraz dość częstego podawania leków tą drogą.

Mówimy o miejscowym (lokalnym) działaniu trucizny, kiedy w miejscu jej kontaktowania się z tkanką występują jakieś zmiany patologiczne, np. w przypadku przyjęcia stężonych kwasów — zmiany zapalne, martwica, a nawet perforacja przewodu pokarmowego, zwłaszcza przełyku i żołądka. Przeciwstawnym pojęciem jest działanie ogólne, występujące po zresorbowaniu trucizny i rozprowadzeniu jej w całym organizmie. Dość często występują oba rodzaje tych działań. Na przykład wspomniane kwasy, niezależnie od wywołanych zmian annloiuopatolo-gic znye li, oilil/ialulą po zresorbowonlu nn cały organizm, iiipluwiile* zinił*nln|cp środowisko wewnętrzne (zakwaszenie i nadmiar określonych anionów).

W praktyce sądowo-lekarskiej najczęściej interesujemy się zatruciem osi ■ rym. Jest to stan po wprowadzeniu dużej dawki trucizny, z szybko występującymi objawami, aż do zejścia śmiertelnego włącznie.

Znacznie rzadziej mamy do czynienia z zatruciem przewlekłym (chrom cznym). W tym przypadku chodzi o wprowadzanie do organizmu małych dawek trucizny przez dłuższy czas. Uszkadzające działanie czynnika toksycznego jest In rozciągnięte w czasie, objawy kliniczne ujawniają się z dużym opóźnieniem Klasycznym przykładem takiego typu zatruć są zatrucia zawodowe, spoty kane wśród pracowników kontaktujących się w toku produkcji z substancjami chemicznymi, zwłaszcza w warunkach nieprzestrzegania przepisów bhp.

Inny podział zatruć — to zatrucia przypadkowe oraz spowodowane działaniami celowymi, do któryęłr'należą samobójstwa i otruciapr/.eslę|i cze. Zatrucia przypadkowe są wynikiem nieostrożnego, często lekkomyślne*!|<> obchodzenia się z chemikaliami, a także różnego rodzaju omyłek. Wśród tye !> ostatnich oddzielną grupę stanowią tzw. omyłki lekarskie. Należy tu np. omyłkowo sporządzenie lekarstwa w aptece, omyłkowe podanie niewłaściwego leku lip Medyk sądowy w toku obdukcji zwłok jest zobowiązany do bardzo starannego przeglądnięcia powierzchni ciała w celu potwierdzenia czy wykluczenia wstr/.yk nięcia. Może to w sposób istotny wpłynąć na przebieg dochodzeń. Teoretycznie trzeba brać także pod uwagę możliwość wprowadzenia substancji toksycznej pi / e. błony śluzowe, np. odbytnicy, pochwy.

Droga wprowadzenia ksenobiotyku może czasem decydować w ogóle o jego toksyczności. Wiadomo np., że jad węża działa tylko po wprowadzeniu go do naczyń krwionośnych, podczas gdy przyjęty doustnie jest nieszkodliwy.

Toksykolodzy zwracają także uwagę na postać trucizny. Na przykład itgc metaliczna uchodzi za praktycznie nieszkodliwą. Ale już .silnie rozdrobniona, np roztarta w tzw. szarej maści, resorbuje się przez skórę w istotnych ilości*! I* oddziałując toksycznie na organizm. Na pewno bardzo niebezpieczne są pary rtęci Prężność par rtęci w temperaturze pokojowej jest dostatecznie duża, aby w pomic szczeniu, w którym rozlano trochę rtęci, powstały toksyczne, niebezpieczne dla zdrowia ich stężenia. Inaczej działa ta sama rtęć w połączeniach nieorganicznych, a inaczej w związkach organicznych.

Nieobojętne dla działania ksenobiotyku jest jego stężenie, a także szyb kość wprowadzenia do organizmu, co pozostaje w ścisłym związku. Istnieje np bardzo znaczna różnica w szybkości i intensywności wystąpienia objawów pu wypiciu takiej samej dawki alkoholu w napoju w zależności od jego malec|o (np. wino) lub dużego stężenia (np. śliwowica). Wiadomo również z praktyki sądowo-lekarskiej, czym się kończą zakłady: kto wypije szybciej (duszkiem) '/, lit rn wódki. Ta ilość wypita małymi porcjami, przy posiłku, nie jest ilością niezwykle), podczas gdy wypicie „na wyścigi" nie jeden raz zakończyło się zgonem.

Dość często mamy do czynienia z działaniem na organizm nie jednej, lecz dwóch, a nawet większej ilości substancji chemicznych. Skutek takiego złożonego działania może być różny. Niekiedy mamy do czynienia ze zjawiskiem synci • gizmu (współdziałania) addycyjnego, w którym skutki działania po prostu się sumują. W innych układach skutek działania kilku substancji jest więcej niż prosi g I sumą. Może on być nawet nieoczekiwanie duży (synergizm hiperaddycyjny) Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, kiedy szlaki metaboliczne tych substancji zachód / i na siebie, powodując-zaburzenia bądź blokadę mechanizmów detoksykacyjnyc h Ze względu na rozpowszechnione spożycie alkoholu przypadki jego interakc ji np z lekami, w tym zwłaszcza psychotropowymi, nie są rzadkie w praktyce* to ksykologicznej.