obraz3

W ogromnej większości są poświęcone bóstwu i pochodzą ze świątyń⁵. Na stelach znajdują się często inskrypcje dedykacyjne — greckie lub łacińskie — zawierające imię bóstwa, któremu poświęcona jest dana stela⁶. Imieniem najczęściej spotykanym jest Heros (albo Heron), co w niektórych przypadkach oznacza, zgodnie ze swoim pierwotnym sensem, zmarłego, „który stał się herosem’^{7 7}; przeważnie jednak Heros jest tu samym bóstwem⁸, któremu dana stela została poświęcona, wyobrażonym w postaci jeźdźca. W innych przypadkach stela, jak wynika z inskrypcji, poświęcona była Apollinowi (czasem pod imieniem Phoibos⁹) albo Asklepiosowi¹⁰; a ponieważ nie ma podstaw do przypuszczenia, że stela mogła być poświęcona innemu bóstwu niż to, które jest na niej wyobrażone, wnosić stąd można, że konny bóg Traków nie był ściśle identyczny z żadnym z bogów greckich, lecz tylko zbliżony do niektórych z nich w zależności od swoich rozmaitych aspektów; także i ikonograficznie konny bóg przedstawiany bywa czasem jako Apollo^ił, czasem jako Asklepios¹² i tak dalej¹³.

Wśród stel „Jeźdźca trackiego” spotyka się i takie, gdzie postać jeźdźca, pod wszystkimi innymi względami zgodna z tradycyjnym typem, różni się jedną specyficzną cechą — zwiększoną liczbą głów lub twarzy. Dotychczas odnaleziono pięć stel, na których „Jeździec tracki” wyobrażony jest z trzema głowami; cztery z tych stel pochodzą z rejonu Płowdiwu (Filippopolis) (fig. 35,36,37,38)¹⁴, jedna (fig. 39) z regionu Iskar (Oescus) w północnej Bułgarii¹⁵. Głowa środkowa jest zawsze zwrócona przodem do widza; dwie boczne czasem zwrócone profilem w dwie przeciwne strony (fig. 35,36,37), czasem zaś (fig. 38,39) także przodem, wyraźnie oddzielone od głowy środkowej. Na fig. 39 wszystkie trzy głowy wydają się bez brody; na fig. 35—38 są wyraźnie brodate. W jednym jedynym przypadku (stela z miasta Pizos, na wschód od Filippopolis) Jeździec wyobrażony jest z dwiema głowami czy też twarzami; obie są, jak się zdaje, brodate, obie zwrócone profilem w kierunkach przeciwnych ¹⁶.

Z wizerunków tych wynika w sposób oczywisty, że postać Jeźdźca nie ma wyobrażać żadnej postaci ludzkiej. Wielogłowość nie może być udziałem istoty śmiertelnej, choćby nawet heroizo-wanej. Tutaj wchodzi niewątpliwie w grę jakaś istota nadludzka,

r/,cc można — boska. Jaka? Dwie z naszych stel noszą inskrypcję: u dołu imiona fundatorów, u góry imię bóstwa, któremu stola jest poświęcona. Na jednej (fig. 36) czytamy xopi<o łkw, czyli „bogu panu”¹⁷:    xóptoę to epitet często spotykany na

pomnikach boga-jeźdźca¹⁸, przypisywany również Herosowi¹⁹, Apollinowi²⁰ i Asklepiosowi²¹. Druga stela (fig. 37) nosi napis dedykacyjny &]£& nay&oK.oi²². Kazarow proponuje odczytanie go jako '7iaV'0-oTi:[ot]w ²³} ale byłoby to uzupełnienie więcej niż wątpliwe ²⁴. Znacznie możliwsze do przyjęcia byłoby uzupełnienie TtayS-oTcf-cJtó ²& Stela byłaby poświęcona „bogu, który wszystko widzi”²⁶. Epitet ten nadaje się jak najlepiej do istoty o trzech głowach czy też trzech twarzach, gdyż trzy głowy lub twarze pozwalają patrzeć w trzech, a więc właściwie we wszystkich kierunkach. Ale i dwie głowy zwrócone w kierunkach przeciwnych wyrażają to samo pojęcie. Trójgłowość i dwugłowość ²⁷ są więc tutaj ikonograficznymi synonimami, odmiennymi wyrazami tej samej idei wszystkowidzenia.

Atrybut wszystkowidzenia może zawierać cenną wskazówkę co do natury tego boga-jeźdźca. Wszystkowidzenie jest przyrodzonym atrybutem słońca. W Grecji, od Homera począwszy, Helios jest wszystkowidzący. W Iliadzie²⁸ jest „tym, który wszystko widzi i słyszy”, u Sofoklesa²⁹ „tym, który wszystko widzi”, u Ajsehylosa³⁰ jest ó 7tavxÓTCca<;    i %avóma

w jednym z hymnów orfickich³¹. Ten sam epitet w brzmieniu na poły trackim — rcay&óTCnoę — odnosi się, jak widzieliśmy w inskrypcji na jednej ze stel trackich, do boga na koniu, wyobrażonego tam z trzema głowami³². Jeśli wszystkowidzenie jest atrybutem właściwym słońcu, a wielogłowość jest jej ikonograficznym wyrazem, przypuszczać można, iż wielogłowy „Jeździec tracki” jest bóstwem słonecznym. Inna stela z wizerunkiem „Jeźdźca trackiego” o trzech głowach poświęcona była, jak widzieliśmy, „bogu” pojętemu jako „pan”, zóptoę , co znowu w innych pomnikach przynależnych do tejże grupy jest zwyczajowym epitetem Apollina, bóstwa słonecznego; występuje on również jako epitet Heliosa w pewnej inskrypcji z Chersonesu Trackiego³³. Invictus⁸⁴ — inny zwyczajowy epitet Słońca i bóstw słonecznych³⁵ — spotyka się na niektórych stelach z wizerunkiem „Jeźdźca trackiego”, poświęconych Herosowi³⁶. Na innych

171