obraz6

Helmuth von Glassenapp (1891- 1963) to niemiecki religioznawca, indolog; od 1924 prof. uniwersytecie w Berlinie, 1928-45 - uniwersytet w Królewcu (katedra indologii), 1946-61 -uniwersytet w Tybindze (katedra indologii i historii porównawczej religii); znawca hinduizmu i buddyzmu, badał zwłaszcza „przerzuty” tych religii na inne kontynenty; jeden z najgłośniejszych rzeczników komparatystyeznego badania religii.

Zacznijmy od tego, że Glasenapp dość późno zajął się religioznawstwem (dopiero po II wojnie). Przez całe lata był indologiem i dopiero niedługo przed emeryturą zajął się porównawczą historią religii. Widoczny jest więc wpływ jego zainteresowania religiami wschodu, ale pozostawał dość obiektywny w swoich pracach religioznawczych.

Glasenapp był komparatysta w każdym calu, Margul nazywa to wręcz „doktrynalną komparatystyką religii świata”. Porównywał więc i wysnuwał wnioski. W porównywaniu pomogły mu jego liczne podróże z młodości (oczywiście cały wschód, ale także obie Ameryki, Afryka i oczywiście Europa -choć ta chyba najmniej), choć odbywały się one pod kontem badanie hinduizmu, pozwoliły na styczność z innymi wierzeniami.

Najważniejszym, pierwszym w dziedzinie religioznawstwa porównawczego, dziełem Glasenappa jest książka ..Pięć największych religii świata”. Zawiera ono zorientowany filozoficzno-doktrynalnie przegląd hinduizmu, buddyzmu, chińskiego uniwersyzmu, chrześcijaństwa i islamu. Zestawia on także wzajemne mniemania o sobie tych religii i różne podejścia do religii (sceptyczne, materialistyczne, dogmatyczne, eklektyczne i gradualistyczne). Ale typowy przykład jego komparatystyki znajdziemy w dziele ..Religie ludzkości, ich przeciwieństwa i ich zbieżności” z 1954r i następnej ..Religie niechrześcijańskie”.

Teraz wreszcie o poglądach. Przede wszystkim Glasenapp uważał, że religii nie da się sprowadzać do siebie. Zbyt wiele je dzieli, choć oczywiście widział też to co je łączy. Oto małe zestawienie. Wg Glasenappa łączy religie:

pięć zasad etycznych (zakaz zabijania, kradzieży, cudzołóstwa, kłamstwa i czynienia innym co tobie nie miłe)

poczwórna tematyka (początek i cel świata, przeznaczenie człowieka, poczucie moralności, zagadka losu jednostki i społeczeństwa)

wspólna postawa jednostki, wznoszącej się w religijnym uniesieniu ponad siebie, metafizyka stereotypowe podejście od osoby założyciela w wypadku religii założonych pewne cechy przypadkowy (azjatyckie pochodzenie, ponadnarodowość...)

Ale to zaledwie parę cech wspólnych, dzieli je natomiast znacznie więcej, bo: pogląd na absolut

dualizm historyzmu i ahistoryzmu (Bóg w historii ludzkości jako jej kierownik, albo ahistoryezność)

pojmowanie prawdy (ekskluzywizm lub graduaiizm- w pierwszym wypadku religie takie nie cierpią żadnej konkurencji, ten drugi typ uznaje inne wierzenia za pewien niższy stopień wtajemniczenia) postawa wobec śmierci

stopień złożoności i uzgodnienia wewnętrznego

związanie z określoną grupą społeczną- i uwaga! Glasenapp uważa, że istnieje typ religii pomiędzy narodowymi i światowymi!

Po tym omówieniu podobieństw i różnic widać, że więcej religie dzieli niż łączy. Dlatego wg Glasenappa nie nastąpi scalenie religijny świata, gdyż już jedna antagon i styczna cecha nie pozwala na pełny ekumenizm, a tu jest ich już sześć. Przy czym zaznaczmy, że nasz badacz jest zdecydowanym zwolennikiem tolerancji religijnej.

Dużą zasługą Glasenappa dla religioznawstwa porównawczego jest omówienie chrześcijaństwa całkowicie bezstronnie i obiektywnie. Opowiada się za historycznością Jezusa; uczony jednak nie uważa chrześcijaństwa za religię oryginalną, wykazuje też pewne wewnętrzne sprzeczności w jego doktrynie.

Margul pisze o Glasenappie bardzo pozytywnie, więc idąc za nim powiem, jeszcze, że wielką zaletą tego uczonego jest jego całkowita awyznaniowość. Uwolnił się on od pojęć chrześcijańskich dzięki studiom nad religiami Indii, ale nie popadł w zależność od tych ostatnich.

74. Marksizm w religioznawstwie