obraz7 (27)

Otóż Jung ⁷, wracając do klasycznej definicji symbolu, na nowo odkrywa wyraźnie, że symbol jest przede wszystkim wieloznaczny (jeśli nie dwuznaczny), a w konsekwencji nie może upodobnić się do skutku sprowa-dzalnego do jakiejś jednej, jedynej „przyczyny”. Symbol na pewno odsyła do czegoś, lecz nie sprowadza się tylko do jednej rzeczy. Inaczej mówiąc, „zawartość wyobrażeniowa popędu może być interpretowana... bądź redukcyjnie, to znaczy semiotycznie, jako samo wyobrażenie popędu, bądź symbolicznie, jako duchowe znaczenie naturalnego instynktu” ⁸.

To duchowe znaczenie, ta niejednoznaczna infrastruktura samej niejednoznaczności symbolicznej, jest właśnie tym, co Jung nazywa archetypem. Archetyp „per se”, sam w sobie, to pewien „system potencjalno-ści”, „ośrodek niewidzialnej siły”, „dynamiczne jądro”, czy wreszcie „numinalne ⁹ elementy struktury psyche”. To nieświadomość dostarcza „formy archetypicznej”, samej przez się „pustej”, która ażeby stać się wyczuwalną dla świadomości, „jest natychmiast wypełniana przez świadomość za pomocą elementów wyobrażenia powiązanych lub analogicznych” ¹⁰. Archetyp jest więc dynamiczną formą, strukturą organizującą obrazy, ale strukturą, która zawsze przekracza indywidualne, biograficzne, regionalne i społeczne konkretyzacje ukształtowania obrazu.

W ten sposób freudowski skutek-znak zostaje jednocześnie zintegrowany i przezwyciężony przez psychiczny archetyp, w którym jest skąpany. Wróćmy do przyto-

czoncgo już w 7.\viązku z Freudem przykładu kazirodczego snu osobnika cierpiącego na kompleks Edypa. Zapewne w tym określonym przypadku, jaki podjęliśmy, możliwa jest redukcja do rzeczywistego, chociaż istniejącego w przeszłości, przespania się z matką. Jednakże w wielu podobnych snach nie można zredukować skutku-znaku snu do ściśle sprecyzowanego wydarzenia przyczynowego z biografii. Wtedy wyjaśnienie przeprowadzone wyłącznie za pomocą metody skojarzeń, przez „bliskie sąsiedztwo” w biografii pacjenta, może doprowadzić do fałszywych wniosków i do zastosowania szarlatańskiej terapeutyki. Ale zwłaszcza „sen kazirodczy", o mele powszechniejszy niż rzeczywiste pożądanie kazirodztwa, prowadzi w symboliczny sposób do tego, co wielkie systemy religijne ilustrują wspaniałym obrazem Raju: „Tajemne schronienie, w którym jest się wolnym od ciężaru odpowiedzialności oraz obowiązku podejmowania decyzji, a którego nieprzekraczalnym symbolem jest matczyne łono”^u. Wywraca się tu więc całkowicie symboliczną redukcję freudowską: to właśnie archetypiczne wyczulenie symbolu daje nam jego „znaczenie”, a nie redukcja do biologicznego, seksualnego libida i do jego przypadków biograficznych.

Lecz wówczas u Junga samo libido zmienia znaczenie; zamiast być tylko popędem biologicznym, mniej lub bardziej imperialistycznym, staje się ono Energią psychiczną w ogóle, rodzajem „nieruchomej siły napędowej” archetypu, archetypem archetypów, zapewne nie-

77