Obraz4 (13)

od sposobu spostrzegania własnego „ja”, czyli od samooceny. „W tej sytuacji większa ilość omawianych zachowań u osób z wysoką samooceną wydaje się oczywista”. [Tamże, s. 95], Wiąże się to z faktem, że celem, a więc potencjalnym rezultatem ingracjacji jest „stanie się atrakcyjnym” - informacja o tym efekcie, docierając zwrotnie do działającego, potwierdza w jakiś sposób jego wartość.

To, że świadome stosowanie ingracjacji zdaje się zwiększać jej intensywność, można wyjaśnić w kategoriach motywacji, której intensywność rośnie wraz z wartością celu, ta zaś silniej może się ujawnić w sytuacji świadomych intencji podmiotu.

5.6. TRANSGRESJA

Natura ludzka polega, na nieustannym wysiłku przekraczania granic zwierzęcości drwiącej w człowieku i wyrastania ponad nią człowieczeństwem i rolą człowieka jako twórcy wartości.

R. Ingarden (1972)

„Termin transgresja pochodzi z biologii: w teorii dziedziczenia oznacza on przekraczanie przez mieszańce cech organizmów rodzicielskich. Występuje również w geologii i geografii: transgresja morza polega na zalewaniu obszarów lądowych przez wodę” [Kozielecki J.: Koncepcja transgresyjna człowieka, PWN, Warszawa 1987, s. 10]. Termin ten został przeniesiony również do nauk humanistycznych i społecznych.

Koncepcja człowieka transgresyjnego stanowi próbę spojrzenia na jednostkę jako na osobę ekspansywną i twórczą, wolną i odpowiedzialną, która kieruje się złożoną motywacją homeosta-tycznąi heterostatyczną. Jej działanie jest w znacznej mierze uwarunkowane przez względnie stałe składniki osobowości - umysł (jako układ poznawczy) oraz wolę (jako układ kierowniczy). Pozwala ona lepiej zrozumieć pewne działania ludzkie, które dotychczas nie znajdowały się w centrum uwagi uczonych, a które decydują o losach jednostki i o rozwoju kultury.

Od dawna toczone są spory o to, czy poczynania ludzkie zależą od natury (instynkty) czy od historii (społeczne uczenie się). Istnieją trzy stanowiska:

1.    Stanowisko endogenne. Siły napędowe i ukierunkowujące ludzkie działanie znajdują się w strukturze osobowości. Działanie to forma uzewnętrznienia popędów, potrzeb, postaw czy preferencji. (Freud szukał uwarunkowania transgresji i zachowań ochronnych w popędzie seksualnym).

2.    Stanowisko egzogenne (alternatywne). Siły napędowe i ukierunkowujące ludzkie działanie znajdują się poza człowiekiem

-    w jego środowisku (są to układy bodźców, rozwój ekonomiczny, klimat, bogactwa naturalne, oświata) (behawioryzm). Zwolennikom tego poglądu bliskie jest przysłowie: „Chcąc poznać człowieka, nie pytaj go o to, co znajduje się w jego głowie, ale pytaj o to, co znajduje się wokół niej”. [Tamże, s. 347].

3.    Model interakcyjny. Psychologowie stworzyli model interakcyjny, gdyż dwa poprzednie stanowiska są mocno ograniczone. Model ten składa się z dwóch klas twierdzeń:

-o wzajemnych oddziaływaniach składników

-    o sile tych oddziaływań.

Zgodnie z tym modelem istnieją trzy podstawowe składniki decydujące o życiu i rozwoju człowieka: działanie, osobowość, środowisko. Są one wzajemnie powiązane i ukierunkowane. W zależności od sytuacji rozkład sił pomiędzy składnikami jest różny.

503