Obraz&4 (3)

dxiali)«e na aubstraty podobnymi czynnikami - najczęściej stężonym kwa* •«a siarkowym, oioum lub tritlenkiem siarki. Tylko wyższo n-alksny sulfonuje się w szczególny sposób - stosują si« ditlsnek siarki w mieszani* nis s chloran lub tlsnsm.

w wyniku wprowadzania grupy -so_aH do cząsteczki związku organicznego otrzymują sig produkty o właściwościach kwasów, tworząca z alkaliami sola. Crupa sulfonowa wykazuje dużą moc kwasową (pK_a <1J i jost silnio polarna. Sulfonowanie związków organicznych przeprowadza sig w calu przekształcania nierozpuszczalnych w wodzie związków chemicznych w związki rozpuszczalne, nadania im właściwości hydrofiłowych i zwiększenia powinowactwa do wody.    y.

Sulfonowaniu i siarczanowaniu poddaje sig substancje organiczne na różnym etapie przetworzenia, np. w celu zwigkszenia ich rozpuszczalności w wodzie. Hają one duże znaczenie przemysłowe, szczególnie podczas produkcji środków powierzchniowo czynnych (czynniki piorące, zwilżające, J emulgatory), barwników i garbników. Barwnikom i garbnikom nadaje sig ¹ grupy -so_aM w calu zwigkszenia ich rozpuszczalności i powinowactwa do włókna lub skóry. M przypadku niektórych syntetycznych barwników i garbników grupa sulfonowa bierze udział w wiązaniu ich z włóknem lub skórą przez tworzenia wiązań jonowych.    ...

Reakcja sulfonowania ma duże znaczenie podczae wytwarzania_synte-

tycznych materiałów jonowymiennych. Przez sulfonowanie, usłeciowanych ko- ₍ polimerów styrenowo-diwinylobenzenowych uzyskuje sig mocno kwasowe ka- ] tionity sulfonowe stosowane w przemyśle do znigkęxania₍ i demineralizacji j wody oraz uzdatniania roztworów.;

Sulfonowanie jako proces przemysłowy znana jsst od dawna. Pod.koniec XVIII w. przez sulfonowanie naturalnego indyga (niebieski barwnik kadziowy używany do barwisnia wełny) otrzymano inny barwnik, tzw.. Błękit Saskii

bgdący solą sodową kwasu 5,5'-indygodlsultonowego. H latach dwudziestych SI XIX w. opracowano technologie sulfonowania związków aromatycznych. H latach czterdziestych XX w, zrealizowano w skali przemysłowej sulfonowania związków alifatycznych.    »¹

Siarczanowanie należy również do najstarszych procesów realizowanych w przemyśle organicznym. Pierwsze produkty siarczanowania tłuszczów otrzymano już w pierwszej połowie XXX w. W 1926 r. rozpoczęto produkcję •iarczaaów alkoholi tłuszczowych, których sole były pierwszymi masowo wytwarzanymi syntetycznymi środkami powierzchniowo czynnymi.

5.1.1. Sulfonowanie związków aromatycznych

Związki aromatyczne są naJważniejązyml eubetrataml wykorzystywanymi w przemysłowych procesach sulfonowania. W przemyśle organicznym sulfonowaniu poddaja algi benzen, toluen, fenol, sniling i ich pochodne, n-ei-kllobenzeny, naftalen i jego pochodne oraz antrachinon 1 jago pochodna. Największa znaczenia ma sulfonowanie związków przadstawionych w tab. 97.

Tabela 97

Ważniejsze produkty otrzymywane w przemysłowych procesach sulfonowania związków aromatycznych i ich zastosowanie

Substrat	Produkt	Zastosowanie
Benzen	kwas bonzehoaulfonowy	półprodukt do otrzymywania fenole w metodzie "suifonecyjnej"
Benzen	kwas m-benzanodisulfonowy	półprodukt do otrzymywanie rezorcyny
Toluen	chlorek p-toluenoaul-fonylu	półprodukt do otrzymywanie Chloraminy T i Dichloraminy T
	chlorek o—toluenosul— fonylu	półprodukt do otrzymywania sacharyny
Anilina	kwas sulfenilowy	półprodukt barwnikaraki, sntyssp-tyk
n-Alkilo- benzeny	kwasy n-alkilobenzeno-aultonowe	solo sodowo stanowią najważniejaze syntetyczne związki powierzchniowo czynno
Naftalen	kwas 2-naftalenosulfo-nowy	półprodukt do otrzymywanie 2-nef-toltf
Pochodne naftalenu	pochodne mono- 1 dl-sulfonowe	półprodukty berwnikarek&e Ł garb-nikarskie
Antrechi- non	pochodne mono- i di-su1tonowe	półprodukty barwnikarskle

Tylko część z wytwarzanych w przemyśle kwasów arylosulfonowych to produkty finalna. Dość często kwasy to wykorzystuj# się jako półprodukty organiczna, gdyż grupa sulfonowa obecna w pierścieniu bonzenowym może być stosunkowo łatwo wymieniana innymi podstawnikami. Z tego względu grupę -so_aH osgsto wprowadza sig do związku aromatycznego na okrea przejściowy, eby następnie zastąpić ją pożądaną grupą funkcyjną, którą innym sposobem byłoby trudno wprowadzić w zamierzone położenie. Grupa sulfonowa bywa zamieniana np. na grupy i -OH , -NH, 1 -N0_a .

Zdolność do sulfonowania'związków aromatycznych w dużym stopniu zależy od ich budowy chemicznej i

- najłatwiej sulfonuje sig pochodne aromatyczne zawierające podstawniki I rzędu, np. grupę hydroksylową, aminową, alkilową, alkoksyIową, przy czym odpowiednio pochodne naftalenu sulfonuje się łatwiej niż takie same pochodne benzenu; wymienione podstawniki kierują grupę -S0jH w położenie "orto" i "para".