Obraz60 (4)

• Sielanka ziemiańska? •

tekstów poezji ziemiańskiej i nie tylko dla ideologii i umysłowo-ści szlachty XVI i XVII-wiecznej; najbardziej frapujące jest przecinanie się tych dwu sfer, przenikanie wzajemne literatury i ideologii oraz ich wpływ na życie warstwy ziemiańskiej, warstwy decydującej wówczas o kształcie Rzeczypospolitej.

SIELANKA ZIEMIAŃSKA?

I Jak słusznie zauważył autor monografii poezji ziemiańskiej, [ Adam Karpiński, ten dział literatury staropolskiej trzeba traktować jako „wydzielona ze względu na temat i prezentowany świa-[topogląd grupę utworów, me realismjarych ściśle określonego wzorca gatunkowego"”^ Nie przeszkadza to jednak pbśzuki-waniu pokrewieństw wierszy ziemiańskich z gatunkami wyraź-[nie określonymi w ówczesnej teorii i praktyce literackiej, jak tównież dokonywaniu typologicznych podziałów samej poezji eiemiańskiej.

F Refleksję nad tym nurtem literatury staropolskiej podjęła w ■wych pracach Anna Krzewińska.⁴² Zawdzięczamy jej konsekwentne stosowanie terminu „pieśń ziemiańska”, który wydaje się [najbardziej odpowiedni ze względu na swą dużą pojemność znaczeniową: słowo „carmen” (pieśń) w rzymskiej terminologii geologicznej oznaczało wszak nie tylko krótki utwór, liryczny’ Iódę), lecz także dłuższy poemat epicki lub dydaktyczny .(zofe,. np. Skreślenie Przemian Owidiusza jako ''^carmen perpetuum3). oczywiście, z powodu tej wieloznaczności termin „pieśń zie-Biiańska” nie może uchodzić za nazwę genologiczną w sensie ści-6ym.    •    .    . 7^'

I Ta sama badaczka wprowadziła również podział utworów zie-iniańskich na trzy grupy, stosując na określenie dwu pierwszych niefortunny w tym kontekście termin „sielanka”: większość tekstów ziemiańskich nazwała bowiem „sielankami osobistych przeżyć ziemianina-poety”, kilka zaś — „sielankami dworsko--okolicznościowymi poświęconymi aktualnym wydarzeniom ■ życia mecenasów poety”. Trzecią grupę stanowiły według niej Lpoematy opisowo-dydaktyczne o wyższości życia na wsi”.⁴³ Po-anijając fakt, że kryteria stosowane przez autorkę były niezbyt

E 41 A. Karpiński, Staropolska poezja..., s. 157.

I 42 A. Krzewińska, Pieśń ziemiańska...; por. tejże autorki: Poetyka staropolskiej pieśni ziemiańskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne, HB; filologia polska IV, Toruń 1983, s. 31-65.

B 43 A. Krzewińska, Pieśń ziemiańska..., s. 28-29 i 62.

■~4j. Besala 65