Obrazs2

442 Roitóił n

testu papierowego jest test spostrzegawczości, który układa się z szeregu kolejno eksponowanych osobie badanej obrazów przedstawiających osoby, przedmioty i zjawiska. Ilość zauważonych przez osobę badaną szczegółów jest miarą spostrzegawczości.

Testy aparatowe to odpowiednio skonstruowane urządzenia do badania różnych zdolności specjalnych, np. aparat Piórkowskiego, który zawiera wiele prostokątnych okienek z zapalającymi się żarówkami. Pod każdym okienkiem znajduje się klawisz, a zadaniem osoby badanej jest naciskanie każdorazowo klawisza odpowiadającego okienku, w którym zapaliła się żarówka. Test ten mierzy przerzutność uwagi oraz czas reakcji na bodźce wzrokowe.

Testy osobowości są inaczej nazywane testami zachowań typowych i służą do badania cech charakteru, temperamentu, potrzeb, nastawień oraz skłonności do zaburzeń w funkcjonowaniu osobowości. Stanowią one odrębną grupę testów i są określane również mianem testów diagnostyki osobowości.

Istnieje wiele odmian testów osobowości, a najczęściej stosowane są testy projekcyjne, które przez psychologów są traktowane jako podstawowe metody badania osobowości. Do najbardziej znanych należy test Rorschacha, TAT, test Szondiego czy też test Rosenzweiga. Test Rorschacha składa się z dziesięciu biało-czarnych oraz barwnych plam atramentowych o różnych kształtach, a zadaniem osoby badanej jest opis widzianych plam. Skojarzenia pojawiające się w wypowiedziach badanego są podstawą interpretacji i określenia niektórych cech osobowości (Rembowski 1986b).

Innym przykładem testu osobowości jest obrazkowy test firustracyjny Rosenzweiga, składający się z 25 obrazków przedstawiających różne sytuacje, w których uczestniczą dwie lub kilka osób. Treść wypowiedzi jednej z osób jest podana, a osoba badana ma podać odpowiedź innej postaci przedstawionej na rysunku. Sytuacje ukazane w teście to różne sytuacje fnistracyjne, stwarzające okazję do przejawiania różnych postaw i sposobów reagowania na frustrację.

Test Rorschacha i Rosenzweiga to testy graficzne, ale istnieją też werbalne testy projekcyjne, w których materiałem użytym w badaniach nie są rysunki, fotografie czy też barwne plamy, ale odpowiednio dobrane słowa, zadania i opowiadania.

W niektórych klasyfikacjach testów wyszczególnione są testy wiadomości, dlatego zaznaczyć należy, że stanowią one oddzielny rodzaj testów i zalicza się je do grupy testów pedagogicznych, służących do badania wiadomości i sprawdzania wyników nauczania. Do najważniejszych rodzajów testów wiadomości należą testy uzupełnienia, przypomnienia, wyboru, identyfikacji, rozpoznania oraz swobodnych odpowiedzi.

2.4. Metody projekcyjne

Projekcja — słowo pochodzi od łac. proicere — wyrzucać, wyciągać (Rembowski 1986b) i oznacza w mowie potocznej rzutowanie. W znaczeniu przyjętym przez psychologię, pojęciem tym po raz pierwszy posłużył się Z. Freud w 1896 r., pisząc: „projekcja jest procesem polegającym na emitowaniu podniecenia na zewnątrz przez przypisywanie własnych popędów, pragnień i uczuć innym ludziom, światu”. Jest to proces, który pozwala człowiekowi usunąć poza świadomość wszelkie niepożądane zjawiska w jego psychice. Psychologia projekcyjna dąży do badania całej osobowości, co można uzyskać stosując możliwie liczne i różnorodne testy zarówno projekcyjne, jak też nie-projekcyjne, które mają nie tylko rejestrować reakcje osoby badanej, ale i dotrzeć do głębi, istoty osobowości, motywów działania, potrzeb, pragnień, uczuć i kompleksów. Obecnie projekcję rozumie się znacznie szerzej, jest to psychiczny mechanizm, dzięki któremu osoba przenosi uczucia, postawy właściwości lub pragnienia na innych (osoby lub przedmioty) (Rembowski 1986b).

Pojęcie metody projekcyjnej wprowadził w r. 1939 L. Frank podczas wykładu na zebraniu Towarzystwa Psychologicznego w Nowym Jorku i rozwinął później w artykule na ten temat. Ponownie omówił je w książce wydanej w 1949 r. i odtąd zostało powszechnie przyjęte. L. Tyler oraz inni badacze (Rembowski 1986b) twierdzą, iż bardziej adekwatnym określeniem dla zespołu tych technik byłoby określenie autoekspresyjnych (self-expressive), jednakże freudowska nazwa jest silnie zakorzeniona. Przez metodę projekcyjną Frank rozumiał zespół celowo skonstruowanych bodźców, których zastosowanie ma na celu uzyskanie wglądu w osobistą, prywatną opinię badanego. W metodzie projekcyjnej przyjmuje się założenie, że wszelkie obserwowal-ne zachowania człowieka są ujawnieniem i wyrazem jego osobowości. W badaniu metodą projekcyjną nikogo bezpośrednio o nic nie pytamy, lecz stwarzamy sytuację i oczekujemy, że osoba badana ujawni swe cechy (np. postawy, które nas interesują). Mówiąc ogólnie „metoda” mamy na myśli ogół istniejących technik projekcyjnych, mających pewne wspólne cechy przede wszystkim działania na osobę badaną bodźcami specyficznego typu o znacznym stopniu niejednoznaczności i oczekujemy na zamanifestowanie się skutku działania tych bodźców. Kierujemy się założeniem, że osobą badana „organizuje reakcje” zgodnie ze swoją motywacją, percepcją, postawą, emocjami. Innym rysem charakterystycznym technik projekcyjnych jest fakt, iż pozwalają one uchwycić strukturę „zdarzeń” psychicznych. W metodzie projekcyjnej materiałem analizowanym mogą być bodźce słowne, rysunki, fotografie, techniki zabawowe itp. Metody projekcyjne są bogatym źródłem informacji o osobowości osoby badanej, o motywach jej postępowania, celach, dążeniach i sposobach widzenia otaczającego świata. Zbadanie wpływu tych czynników przyczynia się do wyjaśnienia zachowania się człowieka w stosunku do innych ludzi i do otoczenia. Według Franka podstawową cechą metod proj ekcyjnych jest to, że bodźce nie są wyraźnie określone i osoba badana maje określić. Wypowiedź jest zatem wyrazem jej ukrytych cech osobowości.

Zaprezentowanie klasyfikacji technik projekcyjnych nastręcza wielu trudności. Najbardziej optymalny wydaje się podział zastosowany przez M. Porota (Rembowski 1986b). Jest to podział technik projekcyjnych oparty na specyfice reakcji na bodziec. Wyodrębnia on następujące grupy technik projekcyjnych:

—■ techniki wizualne (obrazkowe),

—    techniki werbalne,

—    techniki graficzne,

—• techniki zabawowe.