Obraz (1601)

Rozdział 12

METODY OCENY ZAGROŻENIA PRZEDSIĘBIORSTWA UPADŁOŚCIĄ

12.1. Regulacje prawne dotyczące instytucji upadłości

Zwykłym sposobem zaspokojenia przez dłużnika roszczeń wierzyciela jest uregulowanie zobowiązania w terminie ustalonym umową. W praktyce gospodarczej często mamy jednak do czynienia z sytuacją, w której dłużnik uchyla się od spłaty wierzytelności, a wierzycielowi pozostaje jedynie jej sądowa egzekucja i żądanie ogłoszenia upadłości dłużnika.

Instytucja upadłości przedsiębiorstw w Polsce została prawnie uregulowana w Rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe^{1 2}. Ponadto w toku postępowania upadłościowego stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego³. Rozporządzenie z 1934 r. reguluje wszystkie zagadnienia związane z ogłoszeniem upadłości: jego podstawy, postępowanie sądowe poprzedzające ogłoszenie upadłości, postępowanie upadłościowe oraz skutki ogłoszenia upadłości, które dotyczą upadłego, jego majątku i zobowiązań.

Zgodnie z polskim prawem za upadłego może być uznany przedsiębiorca⁴, czyli osoba fizyczna, osoba prawna lub nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu i na własny rachunek podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą w sposób zorganizowany i ciągły⁵.

Ustawa Prawo upadłościowe przewiduje dwie sytuacje, w których istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości przez sąd: zaprzestanie płacenia długów i nadmierne zadłużenie [zob. Piszko, 1992, s. 15]. O zaprzestaniu płacenia długów można mówić wówczas, gdy dłużnik faktycznie zaprzestał spłaty zobowiązań*, tzn. minął już termin ich wymagalności, zobowiązania nic zostały uregulowane i sytuacja la utrzymuje się dłużej niż pół roku^{6 7}. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy wierzyciel ma prawo jedynie domniemywać, że dłużnik nie będzie płacić długów w przyszłości.

Jeżeli dłużnik ma środki wystarczające na zaspokojenie długów wymagalnych lub wierzyciele zgodzili się na odroczenie terminów spłat, ogłoszenie upadłości nie jest konieczne [szerzej zob. Juszczyk, 1997, s. 23]. W wielu przypadkach korzystniejsze dla wierzycieli i samego dłużnika jest zawarcie układu, co zwiększa szansę tych pierwszych na odzyskanie środków, a dłużnika — na dalsze prowadzenie działalności. Warunkiem przystąpienia do układu z wierzycielami jest udowodnienie przed sądem, że zarząd jednostki działał w dobrej wierze, a jej trudna sytuacja finansowa wystąpiła z powodów niezależnych.

Druga z przesłanek ogłoszenia upadłości, tzn. ze względu na nadmierne zadłużenie majątku, została przewidziana m.in. dla osób prawnych oraz będących w likwidacji spółek jawnych, komandytowych, komandytowo-akcyjnych i partnerskich. W ich przypadku istnieje domniemanie, iż nadmierne zadłużenie będzie w konsekwencji prowadziło do ogłoszenia niewypłacalności z powodu zaprzestania płacenia długów. Instytucja upadłości przez nadmierne zadłużenie ma zatem uprzedzić zdarzenia i nie dopuścić do całkowitego zaprzestania płacenia długów, czyli sytuacji w konsekwencji znacznie uciążliwszej dla wierzycieli.

Przedsiębiorstwo jest nadmiernie zadłużone, tzn. jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów, jeżeli realna wartość aktywów nie przewyższa wartości zobowiązań [zob. Piszko, 1992, s. 15]. Wynika z tego, iż bilans, stanowiący podstawę zgłoszenia w sądzie wniosku o upadłość i informujący o stanie majątku i zobowiązań przedsiębiorstwa, powinien zostać opracowany w wartościach bieżących, co oznacza wycenę aktywów w cenach rynkowych, a nie w cenach ich zakupu, nabycia czy aktualnej wartości księgowej.

Przy ustalaniu, czy majątek dłużnika wystarcza na zaspokojenie długów, brane są pod uwagę wszystkie zobowiązania dłużnika, niezależnie od ich statusu prawnego, tzn. niezależnie od tego, czy są już wymagalne, odroczone, płatne przy zaistnieniu konkretnych zdarzeń, czy bezwarunkowe. Zgodnie z obowiązującym prawem z chwilą ogłoszenia upadłości wszystkie zobowiązania upadłego: pieniężne i rzeczo we stają się natychmiast wymagalne, nawet jeśli termin ich płatności ustalony w umowie jeszcze nie zapadł.

Ustawodawca określił dwa główne etapy postępowania upadłościowego: po stępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości i właściwe postępowanie upadłoś ciowe. Pierwszy etap postępowania kończy się wraz z wydaniem przez sąd decyzji

1

Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe, tekst pierwotny: Dz.U. 1934, nr 93, poz. 834, tekst jednolity: Dz.U. 1991, nr 118, poz. 512 z późniejszymi zmianami. Z dniem

2

października 2003 r. weszła w życie nowa ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze.

3

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, tekst pierwotny: Dz.U. 1965, nr 43, poz. 296, sprostowanie: Dz.U. 1965, nr 15, poz. 113, z późniejszymi zmianami.

4

¹ Zob. Ustaw-a z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej, Dz.U. 1999, nr 101, poz. 1178, z późniejszymi zmianami.

5

Art. 2 Ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej.

6

Krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów nic jest podstawą ogłoszenia upadłości, mogłoby lo bowiem doprowadzić do zakończenia działalności przez podmiot mający możliwości osiągnięcia dochodów niezbędnych do zaspokojenia roszczeń wierzycieli.

7

Ta przesłanka upadłości występuje również, gdy dłużnik umyślnie nie spłaca długów, mimo I) posiada środki wystarczające na ich zaspokojenie.