Obraz (494)

(c) /postulaty znaczeniowe określonego języka [(inaczej: zdania definicyjnie

analityczni------ '    ---------'

(d)    logiczne konsekwencje postulatów znaczeniowych

Postulat znaczeniowy języka~mo zdanie będące definicją (całkowitą lub cząstkową) wyrażenia E, należącego do tego języka L, prawdziwe na mocy konwencji obowiązujących w tym języku L. Postulatami znaczeniowymi języka polskiego są np. zdania:

(55l Matka to kobieta, która urodziła dziecko.

przeznaczone do tego, aby ludzie mogli zosta-

(56) (S7ćtTnia-ter pomieszczenie przeznaczone do wiarrWTlm ubrania.

(57)    Widelec toi rzecz zrobiona po to, aby ludzie mogli wkładać nią do ust

tV-e©-N<łą jeśćC    t

(Nie są natomiast postulatami znaczeniowymi jjęzyka polskiego pa przykład zda-

(58)    Chromoplasty to barwne plastydy występujące w cytoplazmie komórek

ł    roślinnych.

(59)    Iloczyn kartezjański X x Y zbiorów X, Y to zbiór wszystkich par uporządkowanych przedmiotów, których pierwsze elementy należą do zbioru X, a drugie - do zbioru Y. (MEL 1970: 79),

ponieważ to, czy zdania te są prawdziwe, można stwierdzić jedynie w wyniku odwołania się do konwencji przyjętych w języku określonej dziedziny wiedzy (biologii, matematyki).

W wyniku odniesienia funktora negacji do zdania analitycznego (inaczej: analitycznie prawdziwego) powstaje zdanie weyżuętrTfne sprzeczne (inaczej: jmalitycznie fałszywe); por. (55) z Ifiti):

(60)    Nieprawda, że matka-to-kobiete^tóra urodziła dziecko.

Rezultat tej operacji stanowi zarazem potwicrdzenie_analitvczności (koniecznej

^ prawdźlwóścij^danta wejściowego. Negacja zdania syntetycznego ni<- prowadzi I bowiem do sprzeczności (por, niźejb

§    —— Zdanie syntetyczne to zdanie, którego wartość logiczna jest \yeryfikowalna

,»)& empirycznie^a więc_w wyniku r»dniesienia do pewnego przedmiotu bądź stanu rzeczy. PorTnpi

(61)    Ten kot przeciąga się.

(62) '7VIad7yT(jeśt stoIicą^Hiszpanii.    *

(63)    Chłopca" ukąsiTTÓmijćr

CZdanie~syntctycżriŁ~|est prawdziwe (fałszywe), jeżeli obiektowi, do którego się odnosi, przysługuje 7nie~"pr zys ł u g uj e) występującjT^rTum predykat? ‘ ‘^=::~^danią^5jntetycznC^—są konstatacjami7kt6re~mogą dotyczyć zarówno konkretnych, indywidualnych obiektów, jak i klas obiektów. Pierwsze nazywamy zdaniami jednostkowymi, drugie - ogólnymi.

Zdanie ogólne to oparta na wnioskowaniu indukcyjnym konstatacja, że wszystkim okazom danej klasy obiektów (większości okazów) bądź typowym reprezentantom danego gatunku obiektów przysługuje komunikowana właściwość. Wartość logiczną tego rodzaju konstatacji można ustalać jedynie w sposób empiryczny, na podstawie dostępnej badaczowi wiedzy o rzeczywistości pozaję-

— ólS) 'LAl. Y^jJWc. " p^SUjUC

da--    /2U&

4e0,e.cj'

zykowej. Por. np.

(64)    Bocian ma długi czerwony dziób i długie czdrwone ńogrr

(65)    Kosodrzewina występuje ponad górną granicą lasu.

(66)    Koń jest zwierzęciem roślinożernym.

JO /U^yVVc rugie czerwor

Wartość logiczna postulatów znaczeniowych (prawdziwość) jest zagwarantowana wyłącznie przez konwencje językowe, zależy więc od znaczenia użytych w zdaniu wyrażeń, a nie od wiedzy o przedmiotach (stanach rzeczy), do których wyrażę-, nia te się odnoszą. W wyniku negacji prawdziwego ‘zdatiraTTigóInego powstaje zdanie fałszywe, a w wyniku negacji postulatu znaczeniowego - zdanie sprzeczne. Por. np. (67) i (68):    (i

(67)    Nieprawda, że bocian ma długi czerwony dziób i długie czerwone nog

(68) ‘Nieprawda, że bocian jest ptakiem. — 'h^L .    f|*kx1rulęJ~\

Zarówno postulaty znaczeniowe języka, jak i zdania syntetyczne mogą mieć

różne struktury formalne. Oba typy zdań mogą być formułowane m.in. w postaci okresów warunkowych. Por. np.

(69)    Jeżeli Jan słuchał dziennika radiowego, to zna wynik meczu, (zdanie syntetyczne)

(70)    Jeżeli Piotr jest żonaty, to jest mężczyzną, (zdanie analityczne)

' Postulaty znaczeniowe zbudowane według różnych schematów składniowych r-można transformować na zdania warunkowe. Por. np. j    i °ujl YU/UMźh

(71) Sosna jest drzewem. ^r    . <■    —^    --L tn

*(72) Wszystkie sosny są drzewami.

(73)    Sosna jest nazwą gatunku drze\yj

(74)    Jeżeli coś jest sosną, to jest drzewem.

Wykorzystując znany z logiki formalnej warunek fatszywo^ci implikacji

if

można nie tylko ustalać wartość logiczną konkretnych zdań warunkowych, a również stwierdzać, czy treść zdania odpowiadającego następnikowi implikacji wynika z treści zdania odpowiadającego poprzednikowi. W ten sposób uzyskujemy odpowiedź na pytanie, czy dane zdanie jest zdaniem analitycznym czy syntetycznym. Zdanie analityczne o schemacie jeżeli p, to q jest równoważne zdaniu o schemacie z tego, że p, wynika to, że ą.

Zdanie o schemacie implikacji (w najszerszym rozumieniu tego terminu, inaczej: implikacji materialnej) jest fałszywe w wypadku prawdziwego poprzednika i fałszywego następnika. Jeżeli zdanie złożone, zbudowane w wyniku połączenia zdania odpowiadającego poprzednikowi implikacji i negacji zdania odpowiadającego następnikowi implikacji, jest zdaniem wewnętrznie sprzecznym, to znaczy, że treść następnika wynika z treści poprzednika, a więc że dane zdanie warunkowe jest zdaniem analitycznym. Por. np. zdanie'analityczne (analitycznie prawdziwe):

(75)    Jeżeli Maria jest wdową, to jej mąż nie żyje.

ze zdaniem wewnętrznie sprzecznym (analitycznie fałszywym):

(76)    ‘Maria jest wdową i nieprawda, że jej mąż nie żyje.

Ustalanie wartości logicznej zdań deklaratywnych jakiegoś języka naturalnego jest możliwe przy założeniu, iż są one zdaniami poprawnymi (akceptowalnymi), a więc zgodnymi z konwencjami, jakie przyjmuje dana zbiorowość. W zbiorze

29