obraz2 (35)

ZOSTAĆ BERSERKIEM (BERSERKR)

W słynnym fragmencie Ynghngasaga (rozdz. VI) tak prezentowała towarzyszy Odyna: „Jechali bez pancerza, dzicy jak psy łub wilki. Gryźli swe tarcze i byli silni jak niedźwiedzie i byki. Masakrowali ludzi, a żelazo i stał były wobec nich bezsilne. Nazywano to szałem berserka”¹. W tym mitologicznym obrazie słusznie rozpoznano opis rzeczywistych „stowarzyszeń męskich”: sławnych Mannerbiinde ze starożytnej cywilizacji germańskiej. Ber-serkowie to dosłownie „wojownicy w niedźwiedzim okryciu (serkr)”². Byli magicznie identyfikowani z tym zwierzęciem. Zresztą mogli niekiedy przemieniać się w wilki lub niedźwiedzie.

Berserkiem zostawało się w następstwie inicjacji zawierającej próby specyficznie wojownicze. Tak na przykład u Chatti, jak mówi Tacyt³, przed zabiciem wroga kandydat nie obcinał sobie włosów ani brody. U Taifalów młodzieniec musiał powalić dzika lub niedźwiedzia, a u Herulów winien walczyć bez broni⁴. Poprzez te próby kandydat przyswajał sobie sposób bycia dzikiej zwierzyny: zostawał groźnym wojownikiem o tyle, o ile zachowywał się jak drapieżna bestia. Przemieniał się w nadczłowieka, ponieważ zdołał przyswoić sobie siłę magiczno-religijną przypisywaną zwierzętom mięsożernym.

Volsungasaga przechowała wspomnienie pewnych typowych prób inicjacji berserków. Król Sygeir zdradziecko pojmał swych dziewięciu szwagrów, Vólsungów. Skuci zostają wszyscy pożarci przez wilczycę, z wyjątkiem Sygminda, którego podstępem uratowała siostra Signy. Ukryty w szałasie w głębi lasu i otoczony opieką Signy Sygmind czekał na godzinę zemsty. Gdy jej dwaj pierwsi synowie osiągnęli wiek dziesięciu lat, Signy wysłała ich do brata, aby poddać ich próbie. Sygmind odkrył, że byli tchórzliwi, i za jego radą Signy ich zabiła. Z kazirodczych związków z bratem Signy miała jeszcze trzeciego chłopca, imieniem Synfjotli. Gdy miał prawie dziesięć lat, matka poddała go pierwszej próbie: przyszyła mu koszulę do ramienia razem ze skórą. Synowie Sygeira krzyczeli z bólu, ale Synfjotli pozostał

120

1

   Ynglingasaga, rozdz. VI (The Saga Library, t. III, London 1893, t. I, s. 16-17). Posługujemy się tłumaczeniem Georges’a Dumezila, Mythes et dieux des Germains (Parts 1939), s. 81.

2

   Lily Weiser, Altgermanische Junglingsweihen und Mannerbiinde (Baden 1927), s. 44; Otto Hófłer, Kultische Geheimbiinde der Germanen (Frankfurt am Main 1934), s. 170 nn.; Jan de Vrie$, Altgermanische Religionsgeschichte, I (2 wyd., Berlin 1956), s. 454-455; por. ibid., pl. XI, reprodukcja brązowej płyty z Torslunda, Oland, przedstawiającej wojownika odzianego w wilczą skórę i noszącego głowę wiłka. [por. hasło „Berserkowie” w: Andrzej M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich (SAAW, Poznań 1993), s. 72 - przyp. tłum.].

3

   Tacyt, Germania, 31.

4

   O Taifalach por. Ammianus Marcellinus, 31, 9, 5; o Herulach por. Procopius, De bello Persico, II, 25. Zob. także Lily Weiser, op. cit., s. 42\Id., Zur Geschichte der altgermanischen Todesstrafe und Fńedlosigkeit („Archiv. f. Religionswissenschaft”, XXX, 1933, s. 209-227), s. 216. O exercitus feralis Harii (Germania, 43) por. L. Weniger, Feralis exercttus („Arch. f. Religionswiss.”, IX, 1906, s. 201-247; X, 1907, s. 61-81, 229-256); L. Weiser, Altgermanische Junglingsweihen, s. 39 nn.; O. Hofler, op. cit., s. 166 nn.