Obraz (666)

1. Zagadnienia wstępne

Od razu odpytal Janka, który nawet jeszcze nie zdążył wyjąć zeszytu z plecaka i usiąść (‘bez uprzedzenia sprawdzał wiadomości pewnego zaskoczonego ucznia’).

Od strony formalnej natomiast wypowiedzenia można zanalizować, interpretując gramatycznie formy, które się w nich pojawiły, a w konsekwencji wskazać funkcje form wyrazowych. Szczególnie ważne jest ewentualne stwierdzenie obecności formy osobowej czasownika, gdyż wypowiedzenie, które je zawiera, określa się mianem zdania (por. VI.2.3).

Tak więc w rozważanym przez nas przykładzie wypowiedzenia piewrsze i czwarte są zdaniami (pierwsze zawiera jedną formę czasownika dokonanego WEJŚĆ (ozn., przesz., 3. os. l.p. mos.), a czwarte — dwie formy osobowe: czasownika dokonanego odpytaĆ (ozn., przesz., 3. os. l.p. mos.) i czasownika dokonanego ZDĄŻYĆ (ozn., przesz., 3. os. l.p. mos.). Natomiast wypowiedzenia drugie i trzecie nie są zdaniami. Drugie zawiera formę rzeczownika męskooso-bowego PROFESOR w formie mianownika liczby pojedynczej, trzecie — formę mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskoosobowego przymiotnika predy-katywnego WŚCIEKŁY.

Jak widać, opis składniowy może obejmować:

opis informacji, polegający na podziale na element dany, czyli ten, o którym się orzeka, i element nowy, czyli ten, który orzeka, a więc składnię funkcjonalną (por. YI.4.1);

typ stosunku nadawcy do przekazywanej w wypowiedzeniu treści (stwierdzenie, pytanie, żądanie) oraz sposób odniesienia treści wypowiedzenia do określonego przez czas wycinka rzeczywistości (charakterystyka temporal-na i referencja);

— strukturę elementów orzekających i elementów, które są przedmiotem orzekania, a więc strukturę predykątowo-argumentową wypowiedzeń, czyli składnię sensów (semantyczną);

- strukturę formalną wypowiedzeń, czyli składnię form (strukturalną, powierzchniową).

Z naszych wypowiedzeń — trzy pierwsze zawierają tylko wyrażenia-predykaty. Wypowiedzenie czwarte zawiera wyrażenie-predykat i wyrażenie--argument w funkcji obiektu.

Formie czasownika przypisuje się (z definicji) funkcję predykat,ywną, to znaczy orzekającą o elementach rzeczywistości—jest więc zrozumiałe, że wypowiedznie Przyszedł, zawiera wyrażenie predykatywne. Natomiast wypowiedzenia Profesor. Wściekły., choć nie zawierają formy czasownika BYĆ, semantycznie są interpretowane jako zdania typu:

434