Obraz5

234 XXX. Państwo i partie polityczne

w Polsce określenie „partie sojusznicze”). W takim systemie nieznana jest ani walka partii o władzę państwową, ani przemienność partii w sprawowaniu władzy.

317. W innych systemach partyjnych zasadą fundamentalną jest właśnie dopuszczenie do przemienności partii w sprawowaniu władzy. Taka sytuacja wynika z istnienia pluralizmu politycznego, wolnych wyborów i przestrzegania takich między innymi praw człowieka i obywatela, jak prawo do zrzeszania się, wolność słowa, wolność zgromadzeń itp. To, ile stronnictw istnieje w danym państwie, zależy od dużej liczby czynników i jest trudne do wyjaśnienia bez przeprowadzenia solidnych studiów historycznych, socjologicznych i politologicznych. Dokonując wielkiego skrótu, powiedzieć jednak można, że znaczna polityczna frag-mentaryzacja społeczeństwa, wyrażająca się w istnieniu dużej liczby stronnictw, jest między innymi rezultatem współwystępo-wania w nim wielu krzyżujących się podziałów ideologicznych, ekonomicznych, religijnych, etnicznych, obyczajowych, a także takich zjawisk, jak na przykład siła ambicji przywódczych poszczególnych polityków.

Istotną, choć wtórną rolę gra tu także rodzaj systemu wyborczego. Często w istnieniu systemu proporcjonalnego upatruje się przyczyn znacznego rozdrobnienia partyjnego (np. wielopar-tyjność włoska), a w systemie większościowym — jego zintegrowania (np. dwupartyjność brytyjska). Trudno zaprzeczyć, że występuje w tym względzie silna korelacja. Lecz rozumowanie można odwrócić, pytając, dlaczego w jednym państwie przyjęto system proporcjonalny, a w innym większościowy. Odpowiedź, iż jest to wynik oddziaływania interesów, które mają partie w takim lub innym ukształtowaniu systemu wyborczego, nie byłaby błędna. Kiedy partii jest wiele, ich byt polityczny (parlamentarny) zagwarantować może system proporcjonalny dający pewne nadzieje także partiom słabym. Gdy tylko nieliczne partie są silne, żadna z nich nie jest zainteresowana, by otwierać drogę do parlamentu swoim słabszym konkurentkom. Trzeba bowiem pamiętać, że także w systemie dwu partii funkcjonuje w istocie wiele stronnictw. Jednakże tylko te dwa realnie liczą się na scenie politycznej.

318. Padały już tu nazwy: „system wielopartyjny” i „system dwupartyjny”, wskazywano także państwa, w których systemy te występują. Nazwy te są określeniami zbiorczymi, ponieważ istnieje kilka odmian systemu wielopartyjnego oraz co najmniej dwie odmiany (brytyjska i amerykańska) systemu dwupartyjnego. Szczegółowy opis i analiza funkcjonowania tych systemów wykracza poza zakres niniejszego wykładu. O części skutków, jakie pociąga za sobą istnienie w państwie takiego lub innego systemu partyjnego, także już wspomnieliśmy. Przypomnijmy tu, że obraz formy rządu i reżimu politycznego ukształtowany przez prawo (w tym konstytucję) może ulec znacznym odkształceniom, gdy uwzględnimy w nim oddziaływanie systemu partyjnego danego rodzaju. Można nawet, choć z pewną przesadą powiedzieć, że to dwupar-tyjność sztywna (tj. oparta na ścisłej dyscyplinie klubowej) ukształtowała system westminsterski bardziej niż zasady brytyjskiej konstytucji. Z kolei obraz parlamentarnego systemu włoskiego w latach 1945-1994 uformował się głównie pod wpływem oddziaływania czterech lub pięciu największych partii kraju (chadecji, komunistów, socjalistów, liberałów, republikanów). Głęboki kryzys systemu partyjnego w latach dziewięćdziesiątych jest tu powiązany z kryzysem instytucji państwa.